Avrupa Güney Gözlemevi’nin (ESO) ortağı olduğu Atacama Büyük Milimetre/Milimetre-altı Dizgesi (ALMA) teleskoplarını kullanan gökbilimciler, iki yıldız arasındaki meydan okumanın sonucunda ortaya çıkan tuhaf gaz bulutlarını tespit etti. Yıldızlardan biri öylesine büyüdü ki diğerini yuttu, öbürü de karşılığında partnerinin etrafında sarmal çizerek dış katmanlarını kaybetmesine neden oldu.
Tıpkı insanlar gibi, yıldızlar da zamanla değişir ve sonunda ölürler. Güneş ve benzeri yıldızlar, çekirdeğindeki tüm hidrojeni yaktıktan sonra büyük ve parlak kırmızı dev yıldızlara dönüşürler. Sonunda, ölmekte olan Güneş dış katmanlarını kaybeder ve geride beyaz cüce adı verilen sıcak ve yoğun çekirdeği kalır.
İsveç’teki Chalmers Teknoloji Üniversitesinde görev yapan ve bu şaşırtıcı sistem hakkında Astronomy & Astrophysics dergisinde yayımlanan yeni bir çalışmayı yürütmüş olan Hans Olofsson, sistem hakkında şunu söyledi: “HD101584 yıldız sistemi, bu ölüm sürecinin düşük kütleli yoldaş yıldızın dev yıldız tarafından girdap içine çekilip yutulması sebebiyle olması gerekenden daha erken ve çarpıcı bir biçimde sonlanması açısından özel bir sistem.”
ESO’nun işlettiği Atacama Pathfinder Deneyi teleskopu verileri ile birlikte ALMA’nın yeni gözlemleri sayesinde Olofsson ve ekibi artık HD101584 çift yıldız sisteminde olanların bir yıldız savaşına benzediğini biliyorlar. Ana yıldız bir kırmızı deve dönüşmek için şişerken, küçük kütleli arkadaşını içine alacak kadar büyüdü. Karşılığında, küçük yıldız dev yıldızın çekirdeğine doğru sarmal hareket yapmaya başladı ama onunla çarpışmadı. Bunun yerine, bu manevra büyük yıldızın gaz katmanlarının etkileyici bir biçimde dağılarak ve geride çekirdeğini bırakarak patlamasına yol açtı.
Ekip, HD101584 bulutsusundaki gazın karmaşık yapısının sebebinin, küçük yıldızın kırmızı deve doğru yaptığı sarmal hareketin yanı sıra bu süreçte oluşan gaz jetleri olduğunu söylüyor. Zaten bozulmuş gaz tabakalarına ölümcül bir darbe olan bu jetler, önceden dışarıya atılmış materyaller yoluyla gaz halkaları ve bulutsuda görülen mavimsi ve kırmızımsı lekeler oluşturarak patlıyor.
Yıldız savaşı gibi bir felaketten gelen fayda, gökbilimcilerin Güneş gibi yıldızların yaşamının son evresini daha iyi anlamalarını sağlamasıdır. İsveç Uppsala Üniversitesinden makalenin eşyazarı Sofia Ramstedt şöyle diyor: “Hali hazırda Güneş benzeri yıldızların ölüm sürecini betimleyebiliyoruz, ancak neden ve tam olarak nasıl gerçekleştiğini açıklayamıyoruz. HD101584 bu bulmacayı çözmek için bize önemli ipuçları veriyor çünkü sistem şu anda iyi bilinen ve çok çalışılmış evrim aşamaları arasındaki kısa süreli geçiş evresinde bulunuyor. HD101584 bölgesinin detaylı görüntüleriyle birlikte, daha önce bulunduğu dev evresi ile yakın zamanda dönüşeceği yıldız kalıntısı arasındaki bağlantıyı kurabiliriz.”
Şili, ESO’dan eşyazar Elizabeth Humphreys; ülkenin Atacama bölgesinde yer alan ALMA ve APEX’in, ekibe gaz bulutunun içinde “fiziğin ve kimyanın çalışmasını” araştırmak için olanak vermek konusunda çok önemli olduklarının altını çizdi. “HD101584 yıldız bölgesinin bu müthiş görüntüsü ALMA tarafından sağlanan açısal çözünürlük ve muazzam hassasiyet olmadan var olamazdı.”
Her ne kadar günümüz teleskopları çift yıldızlar etrafındaki gazı araştırmaya izin verse de bu kompleks bulutsunun merkezindeki iki yıldız ayrı ayrı görülebilmek için çok uzakta bulunuyorlar ve birbirlerine çok yakınlar. Olofsson, Şili’nin Atacama çölünde yapım aşamasında olan ESO’nun Aşırı Büyük Teleskopu’nun gökbilimcilerin bu savaşan çifte daha yakından bakmalarına izin vereceğini ve “bu gökcisminin merkezindeki bilgiyi sunacağını” söylüyor.
Görsel telif hakkı: ALMA (ESO/NAOJ/NRAO), Olofsson et al. Acknowledgement: Robert Cumming
Arif Solmaz, Çağ Üniversitesi – Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi, Mersin
