Avrupa Güney Gözlemevi’nin Kozmik Mücevherler Programı ölmekte olan bir yıldızın son nefesini yakaladı
Gezegenimsi bulutsu ESO 577-24’ten çıkan sönük, kısa ömürlü parıltı sadece 10.000 yıl, yani gökbilimsel tanımla göz açıp kapayıncaya kadar geçen bir süre devam etmektedir. ESO’nun Çok Büyük teleskopu bu iyonlaşmış parıldayan gaz kabuğunu görüntüledi —ölmekte olan yıldızın son nefesi şeklindeki sakin görünür kalıntılar görüntünün merkezindeki yer almaktadır. Bu gezegenimsi bulutsunun gazdan kabuğu genişleyip sönükleştikçe, giderek görünmez hale gelecektir.
Uzaya yayılan kısa ömürlü parıldayan gaz kabuğu — gezegenimsi bulutsu ESO 577-24 — bu görüntüye egemen olmaktadır [1]. Bu gezegenimsi bulutsu dış kabuklarını uzaya atarak, geride küçük, oldukça sıcak bir cüce yıldız bırakan dev bir ölü yıldızın kalıntılarıdır. Bu küçülen kalıntı giderek soğuyacak ve sönükleşerek, bir zamanlar dev bir kırmızı cüceden geriye kalan yaşamına önemsiz bir hayalet olarak devam edecek.
Kırmızı dev yıldızlar çekirdeklerindeki hidrojen yakıtını tüketerek yaşamlarının sonuna gelen yıldızlar olup kütleçekimi altında büzülmeye başlamaktadırlar. Bir kırmızı dev küçüldükçe yoğun basınç altındaki yıldız merkezi dış kabuğu güçlü yıldız rüzgarları şeklinde boşluğa atmaktadır. Ölmekte olan yıldızın parlak çekirdeği morötesi ışınım yayarak dışarıya atılan kabukları iyonlaştırır ve parlamalarını sağlar. Sonuçta gördüğümüz şey bir gezegenimsi bulutsudur — yaşamının sonundaki yaşlı yıldızın son vasiyeti [2].
Bu parıltılı gezegenimsi bulutsu 1950’lerdeki Ulusal Coğrafya Topluluğu — Palomar Gözlemevi Gökyüzü Taraması’nın bir parçası olarak keşfedilmiştir ve 1966 yılında Gezegenimsi Bulutsuların Abell Kataloğu’na kaydedilmiştir [3]. Yaklaşık 1400 ışık-yılı uzaklığı ile ESO 577-24’ün hayaleti andıran parıltısı sadece güçlü teleskoplarca görülebilmektedir. Cüce yıldız soğudukça, bulutsu uzaya genişlemeye devam edecek ve yavaşça görünmez hale gelecektir.
Bu görüntü ESO’nun Kozmik Mücevherler programı kapsamında ESO teleskopları kullanılarak gökbilim görüntülerinin eğitim ve hakla ilişkiler amaçlı kullanımı için geliştirilen girişimle elde edilmiştir. Program çoğunlukla gökyüzü koşullarının bilimsel gözlemler için uygun olmadığı zamanları, görsel olarak ilginç, merak uyandırıcı ve ilgi çekici nesnelerin fotoğraflarını çekmek için kullanıyor. Toplanan tüm veriler ayrıca ESO’nun bilim arşiviyle profesyonel gökbilimciler için de gelecekteki bilimsel çalışmalarda kullanılmak üzere erişime açık hale getirilmektedir.
Notlar
[1] Gezegenimsi bulutsular gökbilimciler tarafından ilke kez 18. yy’da gözlendi — onlara göre sönük parıltıları ve kıvrımlı dış bölgeleri Güneş Sistemi’ndeki gezegenleri andırmaktaydı.
[2] Güneş’imiz bir kırmızı cüce haline geldiğinde yaşı yaklaşık 10 milyar yıl olacak. Bununla birlikte şu anda panik yapmaya gerek yok, Güneş’in yaşı şimdilik sadece 5 milyar yıl.
[3] Gökbilimsel nesnelerin genellikle değişik türde resmi isimleri olmaktadır çünkü farklı kataloglardaki isimlendirmeler farklılık arz etmektedir. Bu nesnenin Gezegenimsi Bulutsuların Abell Kataloğundaki resmi adı PN A66 36’dır.
Arif Solmaz, Çağ Üniversitesi – Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi, Mersin
