NASA’nın Yeni Ufuklar (New Horizons) aracı Temmuz 2015’de Pluto’ya yaklaşarak cüce gezegene ait bilgilerimizde adeta bir devrime neden oldu. Araç verileri birçok keşfin yanı sıra bıçak gibi sivri buzlu devasa parçalardan oluşan garip oluşumları da ortaya çıkardı. Peki bunlar aslında ne?
Araştırmacılar bu bıçaksı buzlarla kaplı arazinin hemen hemen metan buzundan oluştuğunu ve büyük bir olasılıkla bir tür erozyon sonucu değişime uğrayarak sivri tepeler oluşturduğunu düşünüyor.
Bu pürüzlü jeolojik sırtlar Pluto’nun ekvatora yakın yüksek noktalarında bulunur. Yüzeyden onlarca metre kadar yükselebilirler, hatta bir gökdelen yüksekliğine kadar. Pluto’nun en şaşırtıcı özelliklerinden biri de bu bıçaksı buzlardır. Buzların Pluto’nun karmaşık iklimi ve jeolojik geçmişiyle ilişkili olduğu düşünülüyor.
NASA’nın Ames Araştırma Merkezindeki Yeni Ufuklar projesi üyelerinden Jeffrey Moore liderliğindeki ekip buz bıçaklarıyla dolu arazinin oluşumu için aşırı yüksekteki atmosferde bulunan metanın donmasına dikkat çekiyor. Bu tür buza Dünya’da da benzer yükseltilerde ve derin dondurucularda rastlanır.
“Arazinin yüksek noktalarında metan buzu birikintilerinin oluşumunu gördüğümüzde buzun neden bir damla gibi değil de sivri şekilde oluştuğunu merak ettik” diyor Moore ve ekliyor: “Buna Pluto’daki iklim değişimi neden olmaktadır. Pluto biraz ısındığında metan buzu buharlaşmaya başlar.”
Bilimciler buzun sıvı hale geçmeden doğrudan gaza dönüştüğü süreç için ‘süblimleşme’ terimini kullanır.
Dünya üzerinde ekvator boyunca yüksek yerlerdeki karlı alanlarda benzer yapılara rastlanır. Penitente olarak adlandırılan karasal yapılar üzerindeki birkaç metre yüksekliğindeki kar oluşumları Pluto’da daha geniş alanlardakilerle benzerlik gösterir. Kıvırcık dokuların nedeni ise süblimleşmedir.
Pluto’daki arazide görülen sivri uçlu yapılar uzun süreli iklim değişimi ve milyonlarca yıl süren jeolojik hareketliliğin bir sonucudur. Erken dönemdeki iklim şartları metanın yüksek yerlerde donmasını sağladı. Zaman ilerledikçe şartlar değişti ve buz gaza dönüştü.
Bu keşif Pluto’nun yüzeyinin ve havasının bilinenden çok daha dinamik olduğunu gösteriyor. Sonuçlar uluslararası bir gezegen bilim dergisi olan Icarus’da yayınlandı.
