Güneş Sistemi’ne en yakın kahverengi cücelerden birinin atmosferinde su-buzu olduğu bir süre önce bildirilmişti. Şimdi bu buzun varlığı farklı bir kaynaktan doğrulandı. Gemini Gözlemevi’ndeki teleskoplarla alınan veriler, kahverengi cücenin atmosfer sıcaklığının -20 Celcius derece olduğunu gösterdi.
Juno uzay aracı Jüpiter’in bilinmeyen özelliklerini keşfetmek amacıyla geçtiğimiz gün gaz devin yörüngesine girmişti. Gökbilimciler diğer taraftan Jüpiter ile benzerlik gösteren başka bir cismin önemli bir özelliğini keşfetti.
Gökbilimciler soğuk olarak nitelenen kahverengi cüceden gelen ışığın tayfında tabiri yerindeyse ‘soğuk çizgi’ olduğunu fark etti. Verisi alınan cisim kısaca WISE 0855 olarak bilinen bir kahverengi cücedir. Gözlemler, Güneş Sistemi dışında yer alan bir cismin atmosferinde su olduğuna ait ilk kez bu kadar ciddi kanıtlar sunmaktadır.
Kahverengi cüceler yıldız olmayı başaramamış, ancak gezegen olamayacak kadar büyük, yıldız ile gezegen arası kütleli, cisimlerdir. WISE 0855’in büyüklüğünde birçok ötegezegen olduğunu hatırlatmakta fayda var.
Hawaii’deki Gemini Gözlemevi’nin North Teleskopu’nun elde ettiği ilk tayf ölçümleri cismin atmosferinde su buharı olduğunu kesin kanıtlarla gösterdi. Veriler cismin atmosfer sıcaklığının da -20 C derece olduğunu da doğruladı.
WISE 0855 NASA’nın Geniş Alan Kızılötesi Tarayacısı (WISE) tarafından Penn State’dan Kevin Luhman tarafından 2014’de keşfedildi. WISE 0855 sadece 7,2 ışık yılı uzağımızda ve Güneş’e en yakın dördüncü cisim olmasına karşılık oldukça sönüktür. Bu da gözlemi zorlaştıran en önemli unsurdur.
Kalifornia Santa Cruz Üniversitesi’nden Andy Skemer: “Yer merkezli tayf ölçerlerin tespit ettiği en sönük cisimden beş kat daha sönük cisme baktık. Bu sonuç benzer cisimlere de odaklanmanın mümkün olduğu anlamına gelir. Elde ettiğimiz WISE 0855 tayfı, karşımızda Jüpiter benzeri bulutları ve su buharı olan bir cismin olduğunu göstermektedir” diyor. Sonuçlar “arXiv.org’da” yayınlanmıştır.
Çalışma verileri 13 gece ve toplamda 14 saat gözlemle toplandı. Dünya üzerindeki bir teleskopla böyle bir sonuca ulaşılması araştırmacılar tarafından bir mucize olarak nitelendiriliyor.
Bir kahverengi cücenin atmosferinde su buharına rastlanmasının anlamı nedir? Bu keşif benzer cisimlerin atmosferinin yapısı, evrimi ve dinamiklerini anlamak açısından yeni bir kapı açmaktadır. Ayrıca cismin atmosferindeki fosfin miktarı Jüpiter’de ölçülen miktarın oldukça gerisinde. Bu da WISE 0855’in atmosferinin Jüpiter’e göre daha az fırtınalı olduğunu akla getirir.
“Dış Uzay” kavramı konusunda size katılmıyorum; bu, ingilizce’ye özgü bir bakış açısıdır ve burada geçen SPACE kavramı sadece uzayı değil, yeryüzünde iki nesne arasındaki boşluğu ifade eder. İngilizce’den çevrimle bilim yapılmaz, yapılırsa bizim içine düştüğümüz kavram karmaşasına düşülür ve böyle bir durumda da bilim ancak gevezeliği yapılır. Türkçe’de biz “UZAY” diyoruz ve bunun neyi kastettiği apaçık. Türkçe’de “Dış Uzay” diye bir anlayış yok. Uzay dedik mi, atmosferin dışındaki engin boşluk akla gelir. Ama İngilizce’de öyle değil; iki bina arasındaki boşluk da bir uzaydır (space), Dünya ile atmosferin en son tabakası arasındaki boşluk da. Bu yüzden “Outher Space” yani “Dış Uzay” ayrımı yapıyorlar. Ama bu onlara özgüdür, bize değil.
Herhangi bir teleskoptan ve araç gereçten bahsederken, iyelik ekleri ayrılmaz. Bunlara bir ad verilebilir elbetteki, ama sadece bu addır özel olan ve teleskobu, dürbünü, topu, tüfeği, uçağı, kamyonu, treni, gemisi gibi araç ekleri özel ismin dışında tutular. Yani North Teleskopu’nun değil, North teleskobunun şeklinde yazılmalıdır. Söz konusu olan bir teleskoptur ve adı da North’tur. Adı geçen teleskoptan bahisle “North’un yaptığı gözlemler” diye bir ifade kullanacaksak, burada iyelik ekinin yukarıdan kesme ile ayrılması doğrudur.
Evet bu bahsettiğiniz tartışmayı bir ara çok yaptık. Öyle mi böyle mi diye. bir sonuca ulaşamadık. Bu nedenle asıl metinde nasıl kullanıysa ben de o şekide kullanmayı tercih ediyorum. Asıl metinde ve birçok yerde “North Telescope” şeklinde kullanılıyor. Ben de “North Teleskopu” bazen de bunu da çevirerek “Kuzey Teleskopu” diyorum.
Teleskopları birbirinden ayırmak için bir kodlama gerekir ve bunlara birtakım adlar ya da sıfatlar verilir. Önemli olan verilen şeyin ad mı yoksa sıfat mı olduğunu anlamaktır. North derken bu bir adsa, özel isimdir. Ama kuzeye bakan teleskoba Kuzey Teleskobu deniliyorsa, o zaman bu bir tanımdır ve özel isim muamalesi görmez, ama kelimelerin baş harfleri yine büyük yazılır. Her şey söyleneni ya da yazılanı doğru kavrama ve doğru aktarma meselesidir.
Dediğinizin ikisi de doğru, ama baktıkları yer sınırlı değil. İki teleskoptan biri kuzeye yani Hawaii’ye diğeri güneye yani Şili’ye konulmuş. Ayırmak için birine North diğerine South adı verilmiş. https://www.gemini.edu/sciops/telescopes-and-sites
Evet, ben de onu söylemeye çalışıyorum işte. Teleskopları görevlerine göre ayırıp kodlamak isim vermek anlamına gelmiyor. Tümcenin baş harfleri büyük yazılır ama iyelik ekleri özel isimlerdeki gibi (hukuki vasfı olan özel ve tüzel kişiler) ayrılmaz. Cansız araç gereçlerin hukuki vasıfları olmadığı için, bunlara verilen adlar özel isim sayılmaz.
Yazıda “Su buzu” denilmektedir, bu ne demektir? Buz zaten suyun donmuş hali değil midir? Buz haline dönüşmüş başka sıvıların da bulunması durumu var idiyse, araştırmada ya da yazıda bunun da belirtilmesi gerekmez miydi? Eğer başka sıvıların buz hali söz konusu değilse, o halde yazıda sadece “BUZ” denilmesi yeterli değil miydi? “Dış uzay” kavramı gibi abuk bir kavrammış gibi geldi bana. Türkçe’de bilimsel literatürde “su buzu” diye bir ayrım ve tanıma ben hiç rastlamadım. Aydınlatırsanız sevinirim.
Bilim dilinde bazen çok bilinen kavramlar farklı kullanılabilir. Astronomide buz kelimesi herşeyin katısı anlamına gelebilirken, günlük hayatta bize sadece suyun katı halini çağrıştırır. Astronomide suyun katı halini vurgulamak için su buzu tanımlaması kullanılır. Çünkü karbondioksit buzu da yine çok kullanılan terimlerden biridir. Buz denilince neyin buzu olduğunu açmak, astronomi haberlerinin bir parçasıdır.
Dış uzay tanımı da yine çok kullanılır. Genellikle Güneş Sistemi’nin dışı, Samanyolu’nun dışı gibi alanlar için bu terim kullanılabilir.
Anlayacağınız astronominin kendine has bir terim dünyası vardır ve bunu bildik terimlerle karıştırmamak gerekir.