ESO’nun La Silla Gözlemevi’nde bulunan 2.2-metrelik MPG/ESO teleskopu üzerindeki Geniş Alan Görüntüleyicisi ile alınan bu yeni görüntüde gökadamız Samanyolu’nun yakın bir komşusu olan Heykeltıraş Cüce Gökadası yer alıyor. Yakın olmalarının yanı sıra, her iki gökadanın da geçmişleri ve karakterleri birbirlerinden farklıdır. Bu gökada Samanyolu’ndan çok daha küçük ve yaşlıdır, bu sayede Evren’in erken dönemlerinde hem yıldız hem de gökada oluşumunu araştırmak için değerli bir nesne haline gelmektedir. Bununla birlikte, sönük olması nedeniyle, bu gökadayı araştırmak kolay bir görev değildir.
Heykeltıraş Cüce Gökadası — ayrıca Heykeltıraş Cüce Eliptik ya da Heykeltıraş Cüce Küresi olarak da bilinmektedir — bir cüce küresel gökada olup, Samanyolu’nun etrafındaki bilinen on dört uydu gökadadan biridir [1]. Bu gökada gezginleri Samanyolu’nun sarmal kollarının ötesine ulaşan küresel ve yoğun dış bölgesine (hale) yakın konuşlanmışlardır. İsmiyle belirtildiği gibi, bu gökada güney gökküresi takımyıldızlarından Heykeltıraş doğrultusunda ve yeryüzünden yaklaşık 280 000 ışık-yılı uzaklıkta yer almaktadır. Yakın olmasına rağmen, gökada ancak 1937’de keşfedilmiş olup, bunun nedeni sönük yıldızları ve gökyüzündeki ince dağılımlarıdır.
Ayırt edilmeleri zor olsa da, Heykeltıraş Cüce Gökadası, Samanyolu’nun etrafında bulunan sönük cüce gökadaların ilkidir. Minik gökada keşfedildiği sırada gökbilimcilerin şekil bakımından ilgisini çekmiş olsa da, şimdilerde gökbilimcilerin Evren’in geçmişini derin bir şekilde incelemelerinde önemli bir rol oynamaktadır.
Samanyolu’nun, diğer tüm büyük gökadalar gibi, Evren’in oluşumunun ilk aşamalarında daha küçük gökadaların bir araya toplanması ile oluştuğu düşünülüyor. Eğer bu küçük gökadaların bir kısmı bugün halen mevcutsa, oldukça yaşlı birçok yıldız içermeleri gerekiyor. Heykeltıraş Cüce Gökadası ilkel bir gökada olarak bu durumu karşılıyor, görüntüde görünür halde çok sayıda yaşlı yıldız bulunuyor.
Gökbilimciler gökada içindeki yıldızların yaşlarını belirleyebiliyorlar çünkü yaydıkları ışık sadece az miktarda ağır kimyasal element imzası taşıyor. Bu ağır elementler gökadaların içinde nesilden nesilde devam eden yıldızlar tarafından toplanıyor. Az miktarda ağır element varlığı Heykeltıraş Cüce Gökadası içinde bulunan yıldızların ortalama yaşlarının yüksek olduğu anlamına geliyor.
Bu miktardaki yaşlı yıldız varlığı Heykeltıraş Cüce Gökadası’nı yıldız oluşumunun en erken dönemlerini araştırmak için öncelikli hedeflerden biri hale getiriyor. Yeni gerçekleştirilen bir çalışmada, gökbilimciler gökada için uygun olan tüm verileri birleştirerek bir cüce küresel gökada için şimdiye kadarki en hassas yıldız oluşum geçmişini oluşturdular. Genç insanların şehir merkezlerine doluşmaları gibi, bu taze yıldız toplulukları gökadanın merkezine doğru yoğunlaşmaktadır.
Heykeltıraş Cüce Gökadası gibi cüce gökadalarda bulunan yıldızlar karmaşık yıldız oluşum geçmişleri sergileyebilmektedir. Ancak bu cüce gökadaların çoğundaki yıldızlar birbirlerinden ayrı olup milyarlarca yıl boyunca etkileşim göstermemiş, ve her bir yıldız koleksiyonu kendi evrimsel yolunda ilerlemiştir. Cüce gökadaların tarihindeki benzerlikleri araştrmakı ve nadiren görülen anomaliler, tüm gökadaların gelişme evrelerini açıklamada yardımcı olacaktır, hiç beklenmeyen cücelerden, ihtişamlı sarmallara kadar. Her halükarda gökbilimcilerin Samanyolu’nun utangaç komşularından öğreneceği çok şey var.
Notlar
[1] Bu sönük gökada aynı takımyıldız doğrultusunda yer alan çok daha parlak olan Heykeltıraş Gökadası (NGC 253) ile karıştırılmamalıdır.
ESO-Türkiye (Arif Solmaz, Çağ Üniversitesi – Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi, Mersin)
