VLT süper kütleli karadelik eksenleri ve geniş ölçekli yapı arasındaki hizalanmaları ortaya çıkardı
Şili’de bulunan ESO’nun Çok Büyük Teleskop’unun (VLT) yeni gözlemleri evrende keşfedilen en geniş yapılardaki hizalanmaları gözler önüne serdi. Avrupalı bir araştırma ekibi kuasarlardan oluşan bir örneğin merkezindeki süper kütleli kara deliklerin dönme eksenlerinin milyar ışık yılı uzaklıklar boyunca birbirlerine paralel olduğunu bulmuştur. Yine aynı ekip bu kuasarların dönme eksenlerinin içinde bulundukları kozmik ağlardaki çok geniş yapılarla aynı hizada olma eğiliminde olduklarını bulmuştur.
Kuasarlar merkezlerinde çok aktif süper kütleli karadelikler bulunan gökadalardır. Bu karadelikler, genellikle dönme eksenleri boyunca uzun jetler şeklinde çıkan oldukça sıcak malzemeden oluşan dönme disklerince çevrilmektedir. Kuasarlar ev sahibi gökadalarında bulunan tüm diğer yıldızların toplamından daha parlak bir şekilde ışıldarlar.
Belçika’da Liège Universitesin’den Damien Hutsemekers liderliğindeki takım, milyar ışık yılı boyunca yayılan büyük gruplaşmaları oluşturduğu bilinen ve evrenin şu anki yaşının üçte biri olduğu bir zamanda görülen 93 kuasarı çalışmak için VLT’de bulunan FORS aygıtını kullanmıştır.
Hutsemékers “Gördüğümüz ilk tuhaf şey bazı kuasarların dönme eksenlerinin birbirlerine göre hizalanmış olduğu idi, bu kuasarlar birbirlerinden milyar ışık yılı uzaklıklarla ayrılmış olduğu gerçeğine rağmen!” diyor.
Takım daha ötesine giderek bu dönme eksenlerinin birbirleriyle bir bağlantısı olup olmadığına bakarken, sadece birbirleriyle değil bu zaman diliminde geniş ölçeklerde evren yapılarıyla da bir ilgisi olup olmadığına baktı.
Gökbilimciler, gökadaların milyar ışık yılı ölçeğinde dağılımlarına baktıklarında eşit olarak dağılmadıklarını gördüler. Gökadaların seyrek şekilde bulundukları büyük ıssız yerler etrafında ince telimsi yapı ve kümelerden oluşan kozmik bir ağ oluşturduğu anlaşıldı. Malzemenin bu şaşırtıcı ve güzel ayarlaması geniş-ölçekli yapı olarak bilinmektedir.
Yeni VLT sonuçları kuasarların dönme eksenlerinin, kendilerinin içinde buldukları geniş ölçekli yapılara paralel olma eğiliminde olduklarını göstermektedir. Böylece eğer kuasarlar uzun ince bir telin içindelerse merkezi kara deliklerin eksenleri telimsi yapı boyunca odaklanacaktır. Araştırmacılar hizalanmaların basit bir şans sonucu olma olasılığını % 1’den küçük olarak tahmin etmektedirler.
Liège Universitesi ve Almanya Bonn’daki Argelander Gökbilim Ensititüsü’nden Dominique Sluse “Kuasarlar ve ait oldukları yapılarla bulundukları yönelimleri arasındaki ilişki evrenimizin gelişiminin sayısal modelinin önemli bir tahminidir. Verilerimiz bu etkilerin, normal gökadalar için bu güne kadar gözlenen ölçeklerden çok daha geniş rakamlarda ilk gözlemsel doğrulanmasını sağlamaktadır” diye ekliyor.
Takım kuasarların dönme eksenlerini veya jetlerini doğrudan görememiştir. Bunun yerine her bir kuasardan ışık kutuplanmasını ölçmüş ve 19 tanesi için önemli derecede kutuplanmış sinyal bulmuşlardır. Bu kutuplanmanın yönü diğer bilgilerle birleştirildiğinde aktarım diski açısının ve buradan da kuasarın dönme ekseninin yönünün ortaya çıkmasında kullanılabilirdi.
Dominique Sluse “Yeni verilerin benzetimlerden elde edilen geçerli tahminlerden bile büyük ölçeklerdeki hizalanma, geçerli evren modelimizin eksik bir bileşeni olduğuna dair bir ipucu olabilir” diyerek sonlandırmıştır.
ESO-Türkiye (Elif Beklen, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fizik Bölümü, ESON Türkiye Ekibi, Isparta)
