Chandra X-ışını Teleskopu’nu kullanan gökbilimciler yıldızların nasıl oluştuğunu anlayabilmek için gökada kümelerindeki kaotik durumdan yararlanmayı amaçlıyor.
Bir uçak yolculuğu ani iniş ve çıkışlara neden olan çalkantı (çalkantı) benzeri olay yıldızların oluşumu sürecinde etkili olabilir. NASA’nın Chandra X-Işını Gözlemevi verilerini inceleyen gökbilimciler bu yolla yıldızların doğumuyla ilgili soru işaretini yanıtlayabileceklerini düşünüyor.
Gökada kümeleri kütle çekiminin düzen verdiği evrendeki en büyük nesnelerdendir. Bu devasa yapılar birbirine bağlı yüzlerce ya da binlerce gökada içerir.
Görülemeyen karanlık madde gökada kümelerinin kenarındaki en ağır bileşenlerdir. Kümeyi saran milyonlarca derece sıcaklıktaki gazın yaydığı X-ışınları Chandra Teleskopu ile saptanmaktadır. Zamanla soğuyan gaz yeterli sıcaklığa ulaştığında yıldız oluşumuna olanak vermektedir. Ancak gökbilimciler bu olguyu çoğu gökada kümesinde görememektedir.
Araştırmayı yöneten Kaliforniya Stanford Üniversitesi’nden Irina Zhuravleva: “Kümelerdeki sıcak gazın soğuyarak yıldız oluşturduğunu biliyoruz. Sorun bunun tam olarak nasıl olduğunu bilmiyor olmamız. Yeni X-ışını görüntülerinde gördüğümüz hareketlerin bu soruya çözüm getirebileceğini düşünüyoruz” diyor.
Önceki çalışmalarda sıcak gazın aralarındaki boşluklara neden olan enerjik parçacıkların, güçlü jet akımları yayan gökada merkezlerindeki süper kütleli karadeliklerce yayıldığı gösterilmişti. Chandra ve diğer X-ışını teleskoplarınca bu dev boşluklar tespit edilebiliyor.
Zhuravleva ve ekibinin gerçekleştirdiği son çalışmada çevredeki gazın yaydığı enerjinin bu boşluklar arasında nasıl aktarıldığını ortaya koyuyor. Gaz ile boşlukların etkileşimi daha sonra milyarlarca yıl içinde gazı tutmak ya da dağıtmak için gerekli çalkantıya ya da kaotik hareketlere neden olur.
Münih’teki Max Planck Astrofizik Merkezi’nden Eugene Churazov: “Çalkantıya neden olan enerji yeterince güçlü ise gazın soğumasına neden olur” diyor.
Çalkantı için gereken kanıt ise Kahraman (Perseus) ve Başak (Virgo) adlı iki gökada kümesinden geldi. Chandra ile uzun sürelerle gözlenen kümelerdeki gaz yoğunluğundaki dalgalanmalar ölçüldü. Bu bilgiler gazın çalkantı miktarını ortaya çıkardı.
Birleşik Krallık’taki Oxford Üniversitesi’nden Alexander Schekochihin: “Bu çalışma ile kümelerdeki çalkantının derecesini tahmin edebildik. Elde ettiğimiz sonuç gazın soğumasına izin verecek kadar çalkantının olduğu yönünde” diyor.
Bu sonuçlar gökada kümelerinin süper kütleli karadeliklerce ‘geri beslendiğini’ ileri süren modeli desteklemektedir. Soğuyan gaz boşluklar üreten çalkantıyla jet akımlarına neden olan karadeliğe düşerek ona gereken enerjiyi verir. Bunun sonucunda gaz ısınarak dağılır.
İki gökada kümesi arasındaki birleşmede çalkantıya neden olabilir. Buna karşılık gökbilimciler birçok küme merkezindeki kozmik kargaşanın nedeninin süper kütleli karadelik kaynaklı olduğunu düşünüyor.
Çalışmanın makalesi: http://arxiv.org/abs/1410.6485
