NASA/ESA Hubble Uzay Teleskopu verilerinden hareket eden gökbilimciler Samanyolu çevresinin yaklaşık yarısını saran Macellan nehriyle ilgili 40 yıllık sırrı çözdü. Yani Hubble gözlemleri büyük komşudan kaynaklanan küçük parça ile bu nehrin asıl parçasının Küçük Macellan Bulutu’ndan kaynaklı olduğunu ortaya çıkardı.
Gökadamız çevresinde dolanan iki cüce gökada olan Macellan Bulutları’ndan kaynaklanan büyük gaz nehri gökadamızın yarısını sarıyor. 1970’lerin başında keşfedilen bu nehrin, uydu gökadalardan birinden mi yoksa ikisinden mi kaynaklandığı bir soru işaretiydi. Yeni çalışmayla nehrin iki milyar yıl önce Küçük Macellan bulutu’ndan kopan gaz kütleleriyle oluştuğu ve asıl şaşırtıcı olanı da ikinci bir kolun Büyük Macellan Bulutu’ndan koptuğu görüldü.
Gökbilimciler nehir yoğunluğunu belirlemek için ESO’nun Çok Büyük Teleskopu ile Hubble’ın Kozmik Merkez Tayfölçeri (COS) gözlemlerinden yararlandı. Nehrin altı farklı kısmında [1] oksijen ve kükürt gibi ağır elementlere rastlandı. COS bu öğeleri uzak kuasardan gelen morötesi ışığı tutması sonucunda keşfetti. Kuasarlar parlak çekirdekleri olan aktif gökadalardır.
Ekip Küçük Macellan Bulutu’ndan iki milyar yıl önce koparak oluşan nehrin içinde düşük miktarda oksijen ve kükürt olduğunu da belirledi.
Uzay Teleskopu Bilim Enstitüsü’nden Andrew Fox: “Keşfin cilvesi olarak, Macellan Bulutları’ndan akan gazın içindeki ağır elementlerin beklenen değerde olduğunu bulduk. Bu da Büyük Macellan Bulutu’ndan dışarı atılan gazın bileşimiyle uyumludur” diyor.
Almanya’daki Potsdam Üniversitesi’nden Philipp Richter: “Bu öğeleri görmek için tayfın morötesi kısmına bakmak gerekiyor ancak, Dünya atmosferi morötesi ışığı geçirmediğinden bunu yapmak zorlaşır. Yani bu işi uzaydan yapmalıyız. İşte Hubble bunu görme yeteneğine sahiptir” diyor.
Samanyolu’nun uydu gökadaları -Macellan Bulutları hariç- sahip oldukları gazın çoğunu kaybetti. Diğer uydulara göre daha büyük olan Macellan bulutları yeni yıldızlar oluşturabilecek maddeye sahip olabilie. Ancak bu bulutlar Samanyolu’nun sıcak gazla kaplı kanadına yaklaşıyor. Bunun nedeni olarak da iki bulut arasındaki kütle çekim kuvveti gösteriliyor [2].
“Samanyolu yakınlarına süzülen bu gaz akımının kökenini keşfetmek önemlidir. Bu gaz şeritlerinin Samanyolu’na katılması yeni yıldız oluşumlarını başlatacak kıvılcımları getirecek. Bu da gökadaların yeni yıldız üretmek için gerekli gazı nereden bulduklarının anlaşılmasında önemli bir basamaktır” diyor Fox.
Notlar
[1] Bir öğenin bol olması, bulunduğu ortamdaki diğer öğelerle karşılaştırılmasının bir ölçüsüdür.
[2] Macellan Bulutları gökadalara akan gaz nehirlerinin ve yeni yıldız oluşum kuramlarını gözden geçirmek için iyi bir gözlem alanı olabilir. Bu gaz nehrinin karmaşık ya da rastgele değil düzgün bir yapıda olduğu görülüyor. Bu çalışma aynı zamanda Macellan Bulutları’nın gökadaya yaklaşmasıyla ilgili sürecin dinamiklerinin anlaşılmasında da kullanılabilir.
Görüntü telif hakları:
Credit for the radio/visible light image: David L. Nidever, et al., NRAO/AUI/NSF and Mellinger, LAB Survey, Parkes Observatory, Westerbork Observatory, and Arecibo Observatory.
Credit for the radio image: LAB Survey
