Avcı Takımyıldızı’ndaki kozmik bulutların bu etkileyici yeni imgesi, gökyüzünde ateşten bir kurdeleye benzeyen oluşumu göstermektedir. Bu turuncu ışıltı, soğuk yıldızlararası toz zerrelerinden gelen insan gözünün algılayamayacağı kadar uzun dalgaboylarına sahip sönük ışığı temsil etmektedir. Bu imge, Şili’de ESO tarafından işletilen Atacama Pathfinder Deneyi (APEX) ile elde edilmiştir.
Yıldızlararası gaz ve toz bulutları yıldızların hammaddeleridir. Öte yandan bu ufacık toz zerreleri – en azından görülebilir dalgaboylarında – bu bulutların içindekilerinin ve arkasında kalanların görünmesini engelleyerek yıldız oluşum süreçlerini gözlemlememizi zora sokar.
Bu nedenle, gökbilimciler ışığın başka dalgaboylarında gözlem yapabilecek aletler kullanmak zorundadır. Milimetre-altı dalga boylarında, bu toz zerreleri – ışığı engellemek bir yana – mutlak sıfırın birkaç on derece üstündeki sıcaklıklarından ötürü ışıldarlar [1]. Deniz seviyesinden 5000 metre yükseklikte bulunan APEX teleskopu, LABOCA milimetre-altı kamerasıyla, bu tür gözlemler için ideal bir araçtır.
Bu etkileyici yeni fotoğraf, Avcı takımyıldızındaki Avcı Molekül Bulutu olarak adlandırılan büyük oluşumun sadece bir kısmını göstermektedir. Parlak bulutsular, sıcak genç yıldızlar ve soğuk toz bulutlarının buluştuğu bu bölge; yüzlerce ışık yılı boyutlarında olup bizden yaklaşık 1350 ışıkyılı uzaktadır. Soğuk toz bulutlarından kaynaklanan milimetre-altı dalgaboyundaki parıldama, imgede turuncu renkte görülmekte ve görünen ışıktan elde edilmiş daha tanıdık bir görüntünün üstüne bindirilmiş durumdadır.
İmgenin sağ üstünde yer alan büyük parlak bulut, Messier 42 olarak da adlandırılan, ünlü Avcı Bulutsusu’dur. Avcı’nın kılıcının üzerinde hafif bulanık bir “yıldız” olarak çıplak gözle bile görülebilir. Orion Bulutsusu, en yeni yıldızların doğduğu ve önemli yıldız oluşumu gösteren bölgeler içinde Dünya’ya en yakını olan bu muazzam yıldız kreşinin en parlak parçasıdır.
Toz bulutları; kütleçekimsel çökme ve yıldız rüzgarlarının etkileri gibi süreçlerin sonucu olarak hoş görünümlü şeritler, levhalar ve kabarcıklar hâlinde biçimlenmektedir. Bu rüzgarlar, yıldızların atmosferlerinden püsküren ve çevrelerindeki bulutları burada görülen biçimlere dönüştürecek kadar güçlü gaz çıkışlarıdır.
Gökbilimciler, ESA’nın Herschel Uzay Teleskopu’ndan elde edilen imgelerle beraber APEX’in bu ve diğer verilerinden yararlanarak Avcı bölgesinde yıldız oluşumunun erken evresindeki önyıldızları aramayı hedeflemektedirler. Şimdiye kadar kısa dalgaboylarına kıyasla uzun dalgaboylarında daha parlak olduğu anlaşılan 15 kaynak belirlenmiştir. Bu yeni keşfedilen nadir gökcisimleri muhtemelen şimdiye kadar keşfedilen önyıldızların en gençlerindendir ve böylece gökbilimciler yıldızların oluşumunun başlangıcına daha da yakınlaşmışlardır.
Notlar
[1] Sıcak cisimler ağırlıklı olarak kısa dalgaboylarında ışırken soğuk cisimler daha uzun dalgaboylarında ışıma gösterirler. Örneğin çok sıcak yıldızlar (sıcaklıkları 20 000ºK civarında olanlar) mavi görünürken, daha soğuk yıldızlar (sıcaklıkları yaklaşık 3000ºK olanlar) kırmızı görünürler. Sıcaklığı sadece 10ºK olan bir toz bulutu tepe noktası çok daha uzun dalgaboyunda – yaklaşık 0,3mm’de – olan bir ışımaya sahiptir ki bu dalgaboyu APEX’in hassasiyetinin iyi olduğu tayf aralığına dahildir.
ESO-Türkiye (Sıtkı Çağdaş İnam, Başkent Üniversitesi, Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü – ESON Türkiye Ekibi, Ankara)
