Şili’de bulunan Atacama Pathfinder Deneyi Teleskopu (APEX) ile elde edilen yeni bir görüntü Avcı bölgesindeki kozmik toz bulutlarının güzel bir görüntüsünü gözler önüne seriyor. Bu yoğun yıldızlar-arası bulut görünür-ışık gözlemlerinde karanlık ve örtülü olarak görünse de, APEX’in LABOCA kamerası tozdaki ısı akışlarını tespit ederek yeni yıldızların oluşmakta olduğu gizli bölgeleri ortaya çıkarmaktadır. Ancak bu karanlık bulutlardan biri göründüğü gibi değil.
Uzayda, kozmik gaz ve toz bulutları yeni yıldızların doğdukları yerlerdir. Görünür ışıkta, bu toz karanlık ve örtücüdür, yıldızları arkalarında saklarlar. Hatta o kadar ki, gökbilimci William Herschel 1774 yılında böyle bulutlardan birini Akrep takımyıldızında gözlediğinde, burada yıldızların bulunmadığını düşünmüş ve şöyle demiştir, “Gökyüzünün bu bölgesinde gerçekten bir boşluk var!” [1]
Yıldız oluşumunu daha iyi anlamak için, gökbilimcilerin daha uzun dalgaboylarında gözlem yapan teleskoplara ihtiyaçları vardır, milimetre-altı dalgaboyu aralığı gibi, buralarda karanlık toz tanecikleri ışığı soğurmak yerine parlak görünmektedirler. Şili And dağlarındaki Chajnantor Platosu’unda bulunan APEX, güney yarımkürede milimetre-altı dalgaboyunda çalışan en büyük teleskoptur ve bu şekilde gökbilimcilerin yıldızların oluşumunu çalışmaları için idealdir.
Avcı takımyıldızında, yeryüzünden 1500 ışık-yılı uzaklıkta bulunan Avcı Moleküler Bulutu Kompleksi, Dünya’ya en yakın büyük kütleli yıldız oluşum bölgesidir, ve bir parlak bulutsular, karanlık bulutlar ve genç yıldızlar hazinesidir. Yeni görüntü parlak turuncu tonlardaki APEX gözlemlerinin karanlık bulutları ateşe verdiği bu geniş bölgenin görünür ışıktaki küçük bir kısmını, göstermektedir. Genellikle APEX ile alınan parlak noktalar görünür ışıktaki karanlık bölgelere karşılık gelmektedir — görünür ışığı soğuran, ancak milimetre-altı dalgaboylarında parlayan yoğun toz bulutunun işareti ve muhtemelen bir yıldız oluşum bölgesi.
Görüntünün merkezinin altındaki parlak bölge NGC 1999 bulutsusudur. Bu bölge — görünür ışıkta görüntülendiğinde — arka fondaki soluk mavi yıldız ışığının toz bulutundan yansıması nedeniyle gökbilimciler tarafından yansıma bulutsusu olarak adlandırılır. Bulutsu çoğunlukla merkezindeki genç yıldız V380 Orionis’ten [2] gelen enerji yüklü ışımayla aydınlatılır. Bulutsunun ortasındaki karanlık bölge NASA/ESA Hubble Uzay Teleskopu ile alınan ve iyi bilinen görüntüde daha açıkça seçilebilmektedir.
Normalde, bunun gibi karanlık bir nokta arkasındaki bulutsu ve yıldızları örten yoğun bir kozmik toz bulutuna işaret eder. Bununla birlikte, bu görüntüde görülen bölge halen çarpıcı bir şekilde karanlık, APEX gözlemlerinde bile. APEX gözlemleri ile, diğer kırmızı-ötesi teleskoplardan alınarak birleştirilen gözlemlere göre gökbilmciler bu bölgenin bulutsu içerisindeki bir boşluk veya bir oyuk olduğunu düşünüyor, bununda V380 yıldızından atılan madde tarafından yapıldığı sanılıyor. Yine de burası gökyüzündeki gerçek bir boşluk!
Görüntüdeki bu bölge, daha geniş görüntünün üst sınırında Sayısallaştırılmış Gökyüzü Taraması ile görünür ışıkta alınan, iyi bilinen Büyük Avcı Bulutsusu’nun (Messier 42) iki derece güneyinde yer almaktadır.
Görüntüde kullanılan APEX gözlemleri Thomas Stanke (ESO), Tom Megeath (Toledo Üniversitesi, ABD) ve Amy Stutz (Max Planck Gökbilim Enstitüsü, Heidelberg, Almanya) önderliğinde gerçekleştirilmiştir. APEX, Max Planck Radyo Gökbilim Enstitüsü (MPIfR), Onsala Uzay Gözlemevi (OSO) ve ESO arasındaki bir işbirliğidir. APEX’in Chajnantor’daki işletimi ESO’ya aittir.
Notlar
[1] Almanca, “Hier ist wahrhaftig ein Loch im Himmel!”
[2] V380 Orionis Güneş’in iki katı kadar yaklaşık 10 000 Kelvin (Celcius derecesiyle neredeyse aynı) gibi yüksek bir yüzey sıcaklığına sahiptir.Kütlesinin ise Güneş’in 3.5 katı olduğu tahmin edilmektedir.
Bağlantılar
- Yukarıda tartışılan NGC 1999 içerisindeki karanlık bögeye ait T. Stanke ve arkadaşları tarafından kaleme alınan araştırma makalesi şu adreste bulunabilir A&A 518, L94 (2010), ayrıca ön baskısına da buradan ulaşılabilir.
ESO-Türkiye (Arif Solmaz-Çağ Üniversitesi Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi)
