Spitzer ve Hubble Uzay Teleskoplarının güçlerini birleştiren araştırmacılar kozmik büyütme yardımıyla en uzaktaki gökadayı keşfetmiş olabilir. Evrenin daha 500 milyon yıl yaşındayken oluşmuş gökada görüntüde pırıl pırıl parlamaktadır.
Gökada evrenin karanlık döneminin sona ermesinin hemen ardından oluşmuştur. Bu dönemin sonunda karanlık evreni, ışık saçan yıldızlarla oluşmuş gökadalar sarmaya başlamıştı. Bu küçük gökadanın keşfi kozmik tarihin en uzak ve en derin çağının aydınlanmasında önemli bir pencere açmaktadır.
Baltimore John Hopkins Üniversitesi Fizik ve Astronomi Bölümü’nden Wei Zheng: “Bu gökada şimdiye kadar rahat bir şekilde gözlediğimiz en uzak nesnedir. Bu ve diğer uzak nesneler evrenin erken dönemini çalışırken bize yardımcı olurlar. Böylece evrenin karanlık döneminin nasıl sona erdiğini açıklayabileceğiz”” diyor.
Gökada’dan çıkan ışık, NASA’nın teleskoplarına varıncaya kadar 13,2 milyar ışık yılı yol aldı. Başka bir ifadeyle Hubble ve Spitzer’in gözüne takılan gökadanın ışığı evrenin yaşı şimdikinin % 3,6’sı kadar iken yola çıkmıştı. Teknik anlamda bu gökadanın kırmızıya kayma değeri ,“z”, “9,6” dır*.
Genellikle tek renkte ve frekans bandında bir an için görülebilen diğer gökadalardan farklı olarak bu gökada beş farklı dalga boyunda gözlenmiştir. Hubble Uzay Teleskopu görünür ve kızılötesi dalga boylarından oluşan toplam dört dalga boyunda ve beşinci dalga boyu ölçümü olarak da Spitzer Uzay Teleskopu uzun dalga boyu olan kızılötesinde gözlem yaptı.
Bu çok uzak noktalar günümüzdeki en büyük teleskopların bile algılama alanı dışında kalmaktadır. Erken dönemde oluşmuş uzak gökadaların keşfi için gökbilimciler genellikle kütle çekimsel mercek yöntemini kullanır. İlk kez Albert Einstein tarafından dile getirilen bu yöntemde öndeki bir nesne arkadaki nesneden gelen ışığı bir mercek gibi bükerek onu büyük gösterir. Gökadamız ile keşfedilen gökada arasında yer alan devasa bir gökada kümesi, uzaktaki gökadadan gelen ışığı 15 kat daha parlaklaştırarak nesneyi büyütmüştür.
Hubble ve Spitzer’in gözlemlerine dayanarak gökbilimciler gördükleri görüntüye göre gökadanın Samanyolu’nun % 1’i büyüklüğünde ve yaklaşık 200 milyon yıl yaşında olduğunu düşünüyor. Mevcut kuram da ilk gökadaların küçük oluşması gerektiğini söylüyor. Bu küçük gökadalar birleşerek daha büyük gökadaları oluşturmuş ve sonuçta günümüz evreni meydana gelmiştir.
Bu ilk gökadalar evrenin bu iyonlaşma çağında çoğalarak karanlık çağın bitmesine neden oldu. Bu dönem yani hidrojen gazının soğumaya başlaması Büyük Patlama’dan 400 000 yıl sonra gerçekleşti. İlk yıldızlar ve onların içinde bulunduğu gökadalar ise birkaç milyon yıl sonra ortaya çıktılar. Bu erken dönemin gökadası tarafından yayınlanan ışık ise elektronu kaybederek nötr duruma geçen hidrojen atomları tarafından salındığı düşünülmektedir.
Gökbilimciler ilk yıldızlar ve gökadaların evrende ortaya çıkışının, 2018’de fırlatılması planlanan, Hubble ve Spitzer’in yerini alacak olan James Webb Teleskopu’nun gözlemleri ile ortaya çıkacağını düşünüyor. Yeni teleskopun ilk hedefleri arasında da bu gökada olacaktır.
Dip Not: * Gökbilimciler ışığın yolculuğundan evrenin genişleme tarihini de bulmaya çalışır. Buna kırmızıya kayma denir “z” ile ifade edilir. Genel olarak değeri büyük olan bir z değeri nesnenin Samanyolu’ndan ne kadar uzakta olduğunu ortaya çıkarır. Hubble’dan önce gökbilimciler z değeri 1’e yakın olan gökadaları gözleyebiliyorlardı.
Hubble 1995’de z=4 değerinde, 2004’te takılan gelişmiş kamerasıyla z=6 değerine ve kızılötesi kamerasıyla z=7 değerine, son olarak da WFC3 ile de z=8 ile 10’a yakın değerlere ulaştı. James Webb Teleskopu ile Büyük Patlamadan 275 milyon yıl sonrasına yani z=15 değerine ulaşılacağı bildiriliyor. Evrende bilinen ilk yıldızların z=15 ile 30 arasında oluştuğu düşünülüyor. (“Hubble Çok Uzaklara Gitti” haberinden alıntı yapılmıştır.)
