ESO’nun Çok Büyük Teleskop’unu kullanan gökbilimciler Dünya’nın kütlesinden birkaç kat daha büyük bir gaz bulutunun Samanyolu’nun merkezindeki karadeliğe doğru hızlı bir şekilde ivmelendiğini keşfettiler. Şimdiye dek bir bulutun süper kütleli bir karadeliğe doğru yaklaşıyor oluşu ilk kez gözleniyor. Sonuçlar Nature dergisinin 5 Ocak 2012 sayısında yayınlanacak.
20 yıllık bir program boyunca ESO teleskopları kullanılarak Almanya Max-Planck Garching’teki Yer Ötesi Fiziği Enstitüsü’nden (MPE) Reinhard Genzel’in liderlik ettiği gökbilimci ekibi Gökadamızın merkezindeki süper kütleli karadelik civarındaki yıldızların hareketlerini takip ederek (eso0846) [1], karadeliğe yakalaşan yeni, eşsiz bir cisim keşfetti.
Geçtiğimiz yedi yıl boyunca bu cismin hızı saatte 8 milyon km’yi geçerek neredeyse iki kat artmıştır. Oldukça basık bir yörüngede [2]ve 2013’ün ortalarında karadeliğin olay ufkundan yalnızca 40 milyar kilometre yani 36 ışık saati uzaklıktan geçecektir [3]. Bu astronomik koşullarda süper kütleli bir karadelikle son derece yakın bir karşılaşma olacaktır.
Bu cisim çevredeki yıldızlardan çok daha soğuktur (yalnızca 280 derece) ve çoğunlukla hidrojen ve helyumdan oluşmaktadır. Dünya’dan ortalama üç kat daha büyük kütleli toz ve iyonize gaz bulutudur. Bulut Samanyolu’nun kalabalık kalbinde onu çevreleyen sıcak yıldızlardan yayınlanan güçlü morötesi ışınımla parıldamaktadır.
Bulutun yoğunluğu karadeliği çevreleyen sıcak gazdan çok daha yüksektir. Fakat bulut aç canavara yaklaştıkça artan dış basınç bulutu sıkıştıracaktır. Aynı zamanda Güneş’ten dört milyon kat daha büyük kütleli karadeliğin büyük çekimi içe doğru hareketini ivmelendirmeye devam edecek ve bulutu yörüngesi boyunca uzatacaktır.
Makalenin baş yazarı Stefan Gillessen (MPE) şöyle açıklamaktadır: “Bir astronotun bir karadeliğe yaklaşarak spagettiye benzer şekilde uzadığı bilim kurgudan alışkın olduğumuz bir fikirdir. Fakat şimdi, bunun yeni keşfedilen bulut için gerçek olduğunu görebiliriz. Bu deneyimden kurtulamayacak.”
Bulutun kenarları çoktan parçalanmaya ve dağılmaya başlamıştır ve gelecek birkaç yılda tamamen parçalanması beklenmektedir[4]. Gökbilimciler şimdiden 2008 ile 2011 arasındaki dönemde bulutun dağılmasının arttığına dair açık işaretleri görmüşlerdir.
2013’te karadeliğe doğru yaklaştıkça maddenin daha çok ısınması ve muhtemelen X-ışınları yayınlaması beklenmektedir. Şu anda karadelik yakınlarında çok az madde bulunmaktadır. Bu yüzden yeni gelen bu yemek gelecek yıllarda karadelik için baskın yakıt olacaktır.
Bulutun oluşumuna ilişkin bir açıklamaya göre bulut maddesi güçlü rüzgarlarla çok hızlı bir şekilde kütle kaybeden genç, büyük kütleli yıldızlardan gelmiş olabilir. Böyle yıldızlar resmen gazlarını uzaklara fırlatırlar. Merkezdeki karadelik etrafında dolandığı bilinen bir çift sistemden gelen çarpışan yıldız rüzgarı bulutun oluşmasını sağlamış olabilir.
Reinhard Genzel, “Gelecek iki yıl çok ilginç olacak ve böyle dikkate değer büyük kütleli cisimler civarında maddenin davranışı hakkında son derece değerli bilgi sağlayacaktır.” şeklinde sonuçlandırıyor.
Notlar
[1] Samanyolu’nun merkezindeki karadelik Sgr A* (Sagittarius A yıldız olarak telaffuz edilir) olarak bilinir. Şimdiye kadar bilinen en yakın süper kütleli karadeliktir ve bu yüzden detaylı karadelik çalışmaları için en iyi yerdir.
[2] Gözlemler Şili’deki ESO Çok Büyük Teleskop’una bağlı kızılötesi uyarlanabilir optik kamerası NACO ve SINFONI kırmızı-ötesi tayfçekerinin her ikisiyle birlikte yapılmıştır. Samanyolu’nun merkezi, görünür ışığın saçıldığı ve sönümlendiği kalın toz tabakasının arkasında kalır ve bulutların daha geçirgen oldukları kırmızı-ötesi dalgaboylarında gözlenmelidir.
[3] Işık saati, ışığın bir saatte aldığı mesafedir. Bu, Güneş ile Jüpiter gezegeni arasındaki mesafeden çok az daha fazladır. Karşılaştırırsak Güneş ile en yakın yıldız arasındaki mesafe dört ışık yılından daha fazladır. Bulutun karadelikle buluşacağı yerin uzaklığı Güneş ile Neptün arasındaki uzaklığın on katından daha az olacaktır.
[4] Bu etki akışkanlar fiziğinden oldukça iyi bilinir ve bir bardak sudaki şurup örneğinde görülebilir. Şurubun suyun içinde aşağı doğru akışı bozulacak ve damla parçalanacak ve sudaki şurup etkin bir şekilde seyrelecektir.
ESO-Türkçe (Çeviri: Özgecan Önal-İstanbul Üniversites, Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü, ESON Türkiye Ekibi)
