ESO-VLT’den nadir bir görüntü
Gökbilimcilerce IRAS 17163-3907 [1] olarak adlandırılan devasa yıldız, Güneş’ten yaklaşık bin kat büyük bir çapa sahip. Dünya’ya olan 13 000 ışık-yılı uzaklığıyla bu yıldız –şu anki bilgimize göre- bize en yakın sarı hiperdev ve yeni gözlemler bu yıldızın Güneş’ten 500 000 kat daha parlak olduğunu gösterdi [2].
Bu yeni imgeleri ortaya çıkaran takımın lideri Eric Lagadec (ESO), “Bu cismin kırmızı ötesinde çok parlak olduğu biliniyordu ancak kimse daha önce bu kaynağın sarı hiperdev olduğunu saptamamıştı,” diye konuştu.
Bu yıldızın gözlemleri ve çevresindeki kabukların keşfi, VLT üzerindeki VISIR kırmızı ötesi kamerası ile gerçekleştirildi. Bu resimler, cismin çevresindeki maddeyi açıkça gösteren ve neredeyse mükemmel küreselliğe sahip iki kabuğu ortaya çıkaran ilk resimler olma özelliğine sahip.
Eğer Sahanda Yumurta Bulutsusu Güneş Sistemi’nin merkezine yerleştirilseydi; Dünya yıldızın derinliklerinde yer bulur, Jüpiter gezegeninin yörüngesiyse yıldızın yüzeyinin hemen dışında kalırdı. Yıldızın etrafındaki bulutsu ise tüm gezegen ve cüce gezegenler ile yörüngeleri Neptün’ün yörüngesinin epey dışında kalan kuyrukluyıldızların bir kısmını kapsardı. Dış kabuğun yarıçapının Dünya’yla Güneş arasındaki mesafenin 10 000 katı olduğu bulunmuştur.
Sıklıkla patlama olaylarının gözlendiği sarı hiperdevler, evrimlerinin en sıradışı etkin evresinde bulunmaktadırlar: Sözü edilen yıldız, Güneş’in kütlesinin dört katı kadar kütleyi bir kaç yıl içinde atmıştır [3]. Bu patlamalar süresince yıldızdan dışarı atılan gazla birlikte silikatlarca zengin tozdan oluşan bu madde, bulutsunun hacimli çift kabuğunu oluşturmuştur.
Yıldızın bu etkinliği, kısa bir zaman içinde büyük bir patlamayla – Gökadamızdaki yakın gelecekte meydana gelecek supernova patlamalarından biriyle – bu yıldızın hayatının sonlanacağının isareti olarak görülebilir [4]. Süpernovalar hem pek çok önemli kimyasal elementle yıldızlararası ortamı besler hem de meydana getirdikleri şok dalgalarıyla yeni yıldızların oluşumunu tetiklerler.
Çok Büyük Teleskop’ta bulunan orta kırmızı ötesi aleti VISIR, burada mavi, yeşil ve kırmızıyla belirtilmiş üç orta kırmızı ötesi süzgeçinden geçen ışınlardan oluşturulan bu iştah açıcı imgeyi yakalamıştır [5].
Notlar
[1] Bu isim, cismin bir kırmızı ötesi kaynağı olarak ilk kez IRAS uydusu tarafından 1983’te gözlendiğini ve isimdeki rakamlar ise yıldızın gökyüzündeki yerini, yani Samanyolu’nun kalbinde Akrep Takımyıldızı’nda bulunduğunu göstermektedir.
[2] IRAS 17163-3907, kırmızı ötesinde, IRAS tarafından gözlenen 12 mikron dalgaboyunda, gökyüzünün en parlak 30 yıldızından biridir; ancak görünür ışıkta çok sönük olduğu için uzun süre dikkatlerden kaçmıştır.
[3] Yıldızın toplam kütlesinin, Güneş’in kütlesinin yaklaşık yirmi katı olduğu kestirilmektedir.
[4] Yakabildikleri tüm Hidrojeni yaktıktan sonra 10 ve daha büyük Güneş kütlesine sahip yıldızlar kırmızı süperdev olurlar. Kırmızı süperdev evresi, yıldızın yakabildiği tüm Helyum’u yakmasıyla sona erer. Yüksek kütleli bu yıldızlardan bazıları ise daha sonraki birkaç milyon yıllarını sarı hiperdev evresinde geçirirler. Bu evre, bu yıldızların yaşamlarında, parlak mavi değişken denilen başka bir az rastlanan yıldız tipine hızlıca evrilmelerinden önceki görece kısa bir döneme karşılıp gelir. Bu sıcak ve parlak yıldızların parlaklıkları değişkenlik gösterir ve bu yıldızlar oluşturdukları kuvvetli yıldız rüzgarlarıyla madde kaybederler. Öte yandan bu, böyle bir yıldızın evrim macerasının sonu değildir: Bu tür bir yıldız, ömrünü güçlü bir supernova patlamasıyla tamamlamadan önce Wolf-Rayet (http://www.eso.org/public/images/wr124/) olarak adlandırılan başka bir kararsız yıldız haline gelebilir.
[5] Kullanılan üç orta kırmızı ötesi süzgeç, 8590 nm (maviyle renklendirilmiş), 11 850 nm (yeşille renklendirilmiş) ve 12 810 nm (kırmızıyla renklendirilmiş) civarındaki ışığı geçirmektedir.
Çeviri: ESO-Türkiye (Sıtkı Çağdaş İnam-Başkent Üniversitesi – Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü – ESON Türkiye Ekibi)
