ESO’nun (Avrupa Güney Gözlemevi-Şili) Çok Büyük Teleskopu (VLT) Gözler takma adlı tuhaf gökada çiftinin şimdiye kadar ki en dikkat çekici görüntüsünü yakaladı. Çiftin büyük olanı NGC 4438 daha önceden sarmal bir gökada idi, fakat son birkaç yüz milyon yıl içinde diğer gökadalarla çarpışarak kötü bir şekil bozukluğuna uğradı. Bu görüntü ESO’nun Kozmik Mücevherler programının ilk ürünü olup, ESO’nun bilim toplum amaçlı çalışmaları için gözlem zamanı verilen bir girişimdir.
Başak takımyıldızı doğrultusunda yer alan Gözler, yerden yaklaşık 50-milyon ışık-yılı ve birbirlerinden 100 000 ışık-yılı uzaklıktadırlar. Takma isim, gökada çiftinin merkezleri arasındaki görünür benzerlikten ileri gelmektedir – ortalama bir teleskopla bakıldığında karanlıkta beyaz oval bir göz çiftini andıran bir parlaklık gibi.
Fakat bu iki gökadanın merkezleri benzer görünse de, sınırları daha farklı görünemezdi. NGC 4435 olarak bilinen sağ alttaki gökada oldukça yoğun ve neredeyse hiç gaz ve toz bulundurmuyor. Karşılaştırma yapılırsa, sol üstteki büyük gökada (NGC 4438) çekirdeğinin hemen altında örtücü bir gaz şeridi görünüyor, merkezinin sol tarafında genç yıldızlar, ve en azından görüntünün sınırlarına kadar uzanan gaz göze çarpmaktadır.
NGC 4438’in içeriği şiddetli bir süreçle dışarıya atılmıştır: başka bir gökadayla çarpışma. Bu çarpışma gökadanın sarmal şeklini bozmuştur, benzer bir süreci komşu gökadası Andromeda ile üç ya da dört milyar yıl sonra çarpışınca Samanyolu gökadası da yaşayacaktır.
Suçlu NGC 4435 olabilir. Bazı gökbilimciler birkaç 100 milyon yıl önce NGC 4438’in başına gelen felaketin iki gökada arasındaki 16 000 ışık-yılı içinde son bulduğuna inanıyorlar. Her ne kadar büyük gökada hasara uğramışsa da, daha küçük olanı çarpışmadan daha çok etkilenmiştir. NGC 4438’in içeriğinin dağıtılması ve NGC 4435’in kütlesinin azaltılmasından ve gaz ve tozunun çoğunun dışarı atılmasından büyük olasılıkla çarpışmadan kaynaklanan kütleçekimsel gel-gitler sorumludur.
Başka bir olasılığa göre, resimde görülmeyen, Gözler’den uzaktaki, dev eliptik gökada Messier 86, NGC 4438’deki yıkımdan sorumlu olabilir. Son gözlemlerde iki büyük gökadayı birleştiren iyonlaşmış hidrojen iplikçikleri bulunmuştur, buna göre bunlar geçmişte çarpışmış olabilirler.
Eliptik gökada Messier 86 ve Gözler, zengin bir gökada grubu olan Başak Kümesi’nde yer alırlar. Bu tür yakın dörtlülerde gökada çarpışmalar oldukça sık gerçekleşir, o nedenle belki de NGC 4438, hem 4435 hem de Messier 86’dan zarar görmüş olabilir.
Bu resim, ESO Kozmik Mücevherler programının bir parçası olarak ilk kez üretilmiştir. Bu, gökbilim görüntülerinin eğitim ve hakla ilişkiler amaçlı kullanımı için geliştirilen yeni girişimdir. Program çoğunlukla gökyüzü koşullarının bilimsel gözlemler için uygun olmadığı zamanları, görsel olarak ilginç, merak uyandırıcı ve ilgi çekici cisimlerin fotoğraflarını çekmek için kullanıyor. Veriler ayrıca ESO’nun bilim arşiviyle profesyonel gökbilimciler için de uygun hale getiriliyor.
Bu gözlemde, gökyüzünün bir kısmı bulutluydu, ama VLT’nin FORS2 [1] aleti ile çok keskin detayların gözler önüne serilmesi için atmosfer son derece durgundu. Işığın aralarından geçtiği iki farklı filtre kullanıldı: kırmızı (kırmızı renkli) ve yeşil-sarı (mavi renkli), ve poz süresi sırasıyla 1800 saniye ve 1980 saniye olarak verildi.
Notlar
[1] FORS2, VLT’de kullanılan görsel ve yakın mor-ötesi odak küçültücü ve düşük saçınımlı tayfçekerdir.
ESO-Türkçe (Çeviri: Arif Solmaz-Çağ Üniversitesi – Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi-Mersin)
