NASA’nın Swift, Hubble Uzay Teleskopu ve Chandra X-Işını Gözlemevi ile kozmik patlamaların en şaşırtıcılarından biri tespit edildi. Bir hafta yüksek enerjili ışıma yayan nesne sonunda parlaklığını azaltmaya başladı.
Gökbilimciler böylesine uzun süreli değişken bir parlama ile daha önce karşılaşmadıklarını belirtiyorlar. Genellikle gama ışını patlamaları büyük bir yıldızın yok olduğunu gösterir ve büyük parlaklığı ancak birkaç saat kadar sürer.
Araştırma henüz devam etmesine karşılık gökbilimciler böylesi bir durumun genellikle gökada merkezindeki karadeliğin yakınında dolanan bir yıldızdan kaynaklandığını söylüyorlar. Şiddetli kütle çekim kuvveti nedeniyle yıldızdaki gaz karadeliğe doğru akmaya başlar. Bu modele göre karadelik çevresinde dolanan yıldızın dönme ekseni boyunca fışkırmalar oluşur. Bu fışkırmaların yönü bize doğru ise X-ışınları ve gama ışın patlaması görülür.
Bu güçlü X-ışınlarına bağlı dizi 28 Mart’ta Swift Teleskopu ile Ejderha (Draco) takımyıldızında keşfedildi. Uydu cismin konumunu belirleyerek 110328 olarak kodlanan gama ışını patlamasının (GRB) gökbilimcilere duyurdu.
Teleskoplar hemen Swift’in belirlediği konumu gözleme başladılar ve uzakta sanılan gökadanın aslında daha yakında olduğu ortaya çıktı. 4 Nisan’da Hubble 3,8 milyar ışık yılı uzaktaki gökadanın merkezinden gelen patlamaya ilişkin görüntüyü elde etti.
Aynı gün gökbilimciler nesneyi Chandra ile dört saat gözlediler. Swift’in görüntüsünden 10 kat daha iyi alınan görüntü ve Hubble’ın verilerinden nesnenin gökadanın merkezinde olduğu doğrulandı.
Baltimore Uzay Teleskopu Bilim Enstitüsü’nden Andrew Fruchter: “Gökadamızda birbiri ardına süren patlamaların gerçekleştiği milyonlarca nesneden binlercesini biliyoruz. Ancak bu patlama gördüklerimizden çok daha şiddetli. Bu gerçekten olağanüstü” diyor.
Goddard Uçuş Merkezi’nden Swift ekibi başkanı Neil Gehrels: “Sabırsızlıkla Hubble gözlemini beklemekteyiz. Patlamanın gökada merkezinde olduğu ve muhtemelen büyük bir karadelikle ilgili olduğu bir gerçek. Bu da gizemli olaya ilişkin soruyu yanıtlar” diyor.
Gökadaların çoğunun merkezinde bizimkinde olduğu gibi milyonlarca güneş kütleli karadelikler bulunur. Buradaki karadelik ise Samanyolu’ndaki karadelikten biraz daha büyüktür ve bir yıldızı yakalamış görünüyor.
Gökbilimciler daha önce de bir karadelik tarafından yakalanan yıldızı birçok defa keşfettiler ancak hiçbirinde GRB 110328A’daki gibi parlaklığı değişken X-ışıması görülmemişti. Kaynak 3 Nisan’dan bu yanan normal parlaklığının beş katına ulaştı.
Bilim insanları X-ışını yayılmasının karadeliğe ışık hızına yakın hızla düşen parçacıkların oluşturduğu madde yığınından kaynaklandığını düşünüyor.
İngiltere’deki Warwick Üniversitesi’nden Andrew Levan: “En olası açıklama bizim şu anda fışkırmanın tam tepesine baktığımız şeklinde yapılabilir. Yayılan fışkırmalara yandan baksaydık birçok ayrıntı gözümüzden kaçardı” diyor.
Gökbilimciler gökadadaki parlaklık değişimlerini saptamak için Hubble ile ek bir gözlem yapacak.
