Kanarya Adaları Astrofizik Enstitüsü’ndeki (Astrofísica de Canarias Enstitüsü-IAC) araştırmacılar XTEJ1859+226 olarak adlandırılan x-ışını çifti bir sistemde Güneş’ten 5.4 kat kütleli karadeliği keşfettiler.
X-ışını çiftleri normal bir yıldız ile bu yıldızdan beslenen bir nesneden (nötron yıldızı ya da karadelik olabilir) oluşur. Nesne yıldızdan madde çalarak kendi çevresinde sarmal şekilde bir madde yığını oluşturur. Biri karadelik olan şimdiye kadar sadece 20 ikili sistem bulmamıza karşılık gökadamızda 5000 dolayında bu sistemlerden olduğu düşünülüyor.
XTEJ1859+226 Tilkicik (Vulpecula) takımyıldızında bulunuyor. 1999 yılında gerçekleşen bir püskürme sırasında RXTE uydusu ile keşfedildi.
IAC’tan Jesús Corral Santana: “X-ışın çiftlerinin durgun dönemleri karadeliğe yığılan madde nedeniyle ara ara bozulur ve püskürmeler yaşanır” diyor.
Nötron yıldızlar ve karadelikler büyük bir yıldızın patlamasının ardından kalan artık parçasıdır. Bilinen nötron yıldızlarının çoğu 1,4 Güneş kütlesi dolayında bir kütleye sahiptir. Ancak Güneş kütlesinin iki katı kütleli olan nötron yıldızlarda bulunuyor. Gökbilimciler kararlı olmayan nötron yıldızlarının çökerek karadelikleri oluşturduğuna inanıyor.
“Böylesine yoğunlaşmış nesnelerin kütlesini ölçmek ne türden bir nesne olduğunu belirlemek açısından önemlidir. Güneş kütlesinden üç kat daha büyük bir nesne sadece karadelik olabilir. XTEJ1859+226’nin kütlesi ise 5,4 güneş kütleli. Bu da nesnenin karadelik olduğunu gösteriyor. Bu sonuç ile karadeliklerin kütle dağılım çalışmasına yeni bir değer ekleniyor. Bu dağılım dev yıldızların ölümü ile ortaya çıkan karadeliklerin oluşumu ve X-ışını ikili yıldızlarının önemli sonuçlarını içerir ” diyor Santana.
On İki Yıllık Gözlem
1999 yılında patlama ile fark edilen nesne IAC’deki araştırmacılar tarafından izleniyordu. Araştırmacılar 2000 yılında Isaac Newton Teleskopu ve William Herschel Teleskopu ile alınan fotometrik gözlemleri, 2008 yılında İskandinav Optik Teleskopu ve 2010 yılında Kanarya Adaları Teleskopu (Gran Telescopio Canarias-GTC) ile alınan sonuçları birleştirerek çalışmayı tamamladılar.
“Sistemin parlaklığının düşük olması nedeniyle tayf ölçümleri için 10 metrelik bir teleskop gerekir. Bu nedenle GTC ile yapılan gözlemler belirleyici olmuştur” diyor Santana.
GTC ölçümleri bir kamera ve görünür ışık altında çalışabilen tayfölçeri kullanabilen OSIRIS aleti ile yapıldı. Tayfölçer yıldızın yaydığı ışığı frekanslarına ayırarak nesnenin yapısındaki kimyasal öğeleri gösterir. Böylece yıldızın hareketini ve fiziksel özelliklerinin anlaşılmasını sağlar.
Bu yöntemlerle yıldızın karadeliğin çevresindeki yörünge dönemi (6,6 saat) hesaplandı. Karadeliğin kütlesinin belirlenmesinde bu yöntemler hayati rol oynar.
Kanarya Adaları’ndaki Roque de los Muchachos Gözlemevi’nde bulunan GTC, 10,4 metrelik aynasıyla Dünya’nın en büyük optik-kızılötesi teleskopudur.
