Gökbilimciler Spitzer Uzay Teleskopu’nun yardımıyla “bucky topları” (buckyballs) olarak bilinen yapının varlığını keşfettiler. Bucky topları ilk kez günümüzden 25 yıl önce laboratuar ortamında gözlenen futbol topu şeklindeki moleküllerdir.
Mimari açıdan Buckminster Fuller’in jeodezik modellerine benzerlik gösterirler. Bucky toplarının aralarında boşluk bulunur ve şimdiye kadar varlıkları gözlenememişti.
Kanada Western Ontario Üniversitesi ve Kaliforniya’daki SETI Enstitüsü’nden Gökbilimci Jan Cami, “Bu moleküllerin uzayda kapladığı bir alanı bulduk. Bu moleküllerin uzayda fiziksel ve kimyasal süreçlerini izleyebileceğimiz çok heyecanlıyız” diyor.
Bucky topları üç boyutlu ve küresel yapıda olup 60 karbon atomundan oluşur. Tipik bir siyah-beyaz renkteki futbol topunu andırırlar. Araştırmacılar bu keşifle birlikte ilk kez uzayda C70’in varlığına da şahit oldular. Bu moleküller ise 70 karbon atomundan oluşur ve oval bir rugby topu şekline sahiptirler. Her iki tür sınıf buckminsterfullerenes veya fullerenes olarak adlandırılır.
Cami’nin başını çektiği ekip Tc 1 olarak adlandırılan bir gezegenimsi bulutsuda karbon toplarının varlığına rastladı. Gezegenimsi bulutsular aslında güneş benzeri bir yıldızın yaşamının sonunda uzağa dağıttığı kalıntılardan oluşur ve teleskoplarla bakıldığında bir gezegen diski şeklinde görünürler. Bulutsunun merkezindeki sıcak yıldız ya da beyaz cüce bu ölü yapıyı ısıtıp aydınlatır.
Bucky topları belki de karbon açısından zengin bir yıldızın uzaya saçtığı kalıntılardır. Gökbilimciler bu topları görebilmek için bulutsuya Spitzer’in tayf ölçeriyle baktılar. Oda sıcaklığında olan bu moleküllerin görülebilmesi için Spitzer’in kızılötesi bakışına ihtiyaç vardır. Cami’ye göre Spitzer doğru zamanda doğru yere baktı. Yüzyıl sonra gelişen teknolojinin etkisiyle daha soğuk bucky topları görülebilir.
Spitzer’den gelen verilerle laboruvatuvar ortamında ölçülen değerler birbiriyle mükemmel uyum göstermiş.
“Aslında bu planlanmış bir keşif değildir. Ama biz burada farklı bir tayf imzası görünce çok farklı bir molekül keşfettiğimizi anladık” diyor Cami.
1970 yılında Japon Prof. Eiji Osawa, bucky toplarının var olduğunu ortaya atmasına karşılık 1985 yılında deneylerle ortaya çıkarılıncaya kadar gözlenememişlerdi. Karbon zengini yaşlı bir yıldızın içinde karbon zincirleri bulunur. Laboratuar ortamında yapılan deneylerde de şaşırtıcı bir şekilde oldukça fazla miktarda bucky topları elde edildi. Bu moleküller dünyada da çeşitli kaya ve meteor katmanlarında bulunmuştur.
Bu moleküller günümüzde zırh yapımında, ilaç dağıtımında ve süperiletken teknolojilerinde kullanılmaktadır.
1996 yılındaki Nobel Ödülü bucky toplarının keşfi nedeniyle Sir Harry Kroto, Bob Curl ve Rick Smalley aralarında paylaştılar. Kroto: “Bucky toplarının gökadamızın çeşitli yerlerinde olduğuna inanıyordum ve böylece bu keşif gerçekleşti” diyor.
Daha önce de karbon zengini yıldızların çevresinde bucky topları aranmış ancak bulunamamıştı.
Kaynak:
