Ötegezegen Hareket Halinde Yakalandı

Gökbilimciler ilk kez bir ötegezegenin hareketini, ev sahibi yıldızının bir kenarından diğer kenarına doğru ilerlerken doğrudan izleyebildiler. Gezegen şimdiye kadar doğrudan görüntülemeyle bulunan gezegenler arasında en küçük yörüngeye sahip, yıldızına olan uzaklığı, Satürn gezegenin Güneş’e olan uzaklığı kadar. Bilim insanları gezegenin, güneş sistemimizdeki dev gezegenlerle benzer şekilde oluşmuş olabileceğine inanıyorlar. Yıldızın çok genç olması nedeniyle, bu keşif gaz devi gezegenlerin kozmik ölçekte kısa bir zaman dilimi olan bir kaç milyon yılda, disklerin içinde oluşabileceğini kanıtlamaktadır.

Sadece 12 milyon yıl ya da Güneş’in yaşının üç yüzde birinden daha küçük yaşta olan Beta Ressam, kendi yıldızımızdan % 75 daha büyük kütleye sahiptir. 60 ışıkyılı uzaklıkta, Ressam (Pictor) takımyıldızı doğrultusunda bulunmaktadır ve tozlu bir enkaz diski ile çevrili olduğu bilinen en iyi yıldız örneklerinden biridir [1]. Daha önceki gözlemler diskin eğrildiğini, ikinci bir diskin oluştuğunu ve yıldız üzerine kuyruklu yıldızların düştüğünü göstermiştir. “Onların hepsi dolaylıydı, fakat büyük kütleli bir gezegenin varlığını ortaya süren hipotezler ve bizim yeni gözlemlerimiz şimdi bunu açıkça kanıtlamaktadır. Yıldız çok genç olduğundan dolayı, sonuçlarımız dev gezegenlerin disklerde bir kaç milyon yıl gibi kısa bir zaman süresinde oluşabileceğini göstermektedir.” diyor araştırma takımının lideri Anne-Maria Lagrange.

Son gözlemler, genç yıldızların etrafındaki disklerin birkaç milyon yıl içinde dağıldığını göstermiştir, böylece dev gezegenlerin oluşumu önceleri düşünüldüğünden daha hızlı meydana gelmelidir. Beta Ressam bunun mümkün olduğunu açıkça kanıtlamaktadır.

Takım ESO’nun Çok Büyük Teleskop’larından 8.2 metreli Birim Teleskopu üzerindeki NAOS-CONICA (ya da NACO [2]), aygıtını, 2003, 2008 ve 2009 yılında Beta Ressam’ın yakın çevresini araştırmak için kullandı. 2003 yılında diskin içinde sönük bir kaynak görülmüştü (eso0842), fakat bir arka fon yıldızı olduğu için, dışarda tutulması uzak bir olasılıktı. 2008 ve 2009 baharındaalınan yeni görüntülerde kaynak ortadan kaybolmuştu. 2009 yılı sonbaharında gerçekleştirilen en son gözlemler, yıldızın (yıldızın parlak ışığında görünmez halde) önünde veya arkasında belli bir dönem gizlenmeden sonra nesne diskin diğer tarafında gözler önüne serilmişti. Bu kaynağın kesinlikle bir ötegezegen olduğunu onayladı ve yıldızının yörüngesinde dolanmaktaydı. Yıldızın çevresindeki yörüngesinin büyüklüğü hakkında da bilgiler sağladı.

Yaklaşık on tane ötegezegen için görüntüler mevcut ve Beta Ressam’ın (Beta Pictoris b olarak adlandırılmaktadır) etrafındaki gezegen şimdiye kadar ki en küçük yörüngeye sahip olanı. Dünya-Güneş arasındaki mesafenin 8 ila 15 katı büyüklüğünde – veya Gök Birimi – bir uzaklıkta yer almaktadır, ki bu da yaklaşık olarak Satürn’ün Güneş’ten olan uzaklığı kadardır. “Gezegenin kısa periyodu sayesinde belki 15-20 yıl içerisinde tam yörüngesini ortaya çıkarabiliriz, Beta Ressam b ile ilgili daha sonraki araştırmalar genç dev gezegenlerin atmosferlerinin fiziği ve kimyası hakkında çok değerli bilgiler sağlayacaktır.” diyor araştırmacılardan öğrenci Mickael Bonnefoy.

Gezegenin kütlesi yaklaşık olarak Jüpiter’in dokuz katı kadar ve doğru kütle ile bulunduğu konum, diskin iç kısımlarındaki bozulmaları açıklamak için uyumlu. Bununla birlikte bu keşif, Uranüs’ün yörünge gözlemlerine dayanarak, 19. yy’da gökbilimci Adams ve Le Verrier’in Neptün gezegeninin varlığına ilişkin tahminlerine benzer bazı özellikler taşımaktadır.

“Genç, büyük kütleli Balıkağzı ve HR8799 gibi yıldızların çevresinde bulunan gezegenlerle birlikte, Beta Ressam b’nin varlığı, süper-Jüpiterler’in daha büyük kütleli yıldızların etrafındaki gezegen oluşumunun sık görülen yan ürünü olabileceğini öne sürmektedir“, diyor takım üyelerinden Gael Chauvin.

Bu gibi gezegenler yıldızlarının etrafındaki diskleri bozmakta, ESO’nun uluslararası ortaklarıyla inşa ettiği devrimsel teleskop ALMA (Atacama Büyük Milimetre/milimetrealtı Dizgesi) ile kolayca gözlenebilecek olan yapıları oluşturmaktadır.

Bir kaç başka gezegen adayı daha görüntülenmiştir, fakat diğer tüm gezegenler Beta Ressam b’nin yıldızına olan uzaklığından daha uzakta yer almaktadırlar. Eğer Güneş Sistemi’nde yer alsaydı, hepsi en uzak gezegen Neptün kadar yakında veya daha ötesinde olurlardı. Bu uzak gezegenlerin oluşum süreçleri, Güneş Sistemimiz ve Beta Ressam’dakinden oldukça farklıdır.

Lagrange şöyle açıklıyor; “Ötezegenlerin son doğrudan gözlemleri -çoğu VLT ile yapılan- gezegen sistemlerinin çeşitliliğini göstermektedir, bunlar arasında Beta Ressam b bir gezegenin Güneş Sistemimizdeki dev gezegenlerle aynı şekilde oluşabileceğini gösteren en önemli örnektir. “

Notlar

[1] Enkaz diskleri gezegensel öncüller veya asteroidler gibi büyük nesneler arasındaki çarpışmaların sonucu olan tozlardan oluşmaktadırlar. Güneş Sistemimizdeki burçlar toz bandının daha büyük halleridirler. Beta Ressam’ın etrafındaki disk ilk kez görüntülenmiş olandır ve Yer – Güneş arasındaki mesafenin yaklaşık 1000 katına kadar genişlediği bilinmektedir.

[2] NACO ESO’nun Şili’de bulunan Çok Büyük Teleskopu üzerindeki uyarlamalı optik aygıtıdır. Uyarlamalı optik sayesinde, gökbilimciler atmosferin bulanıklaştırma etkisinin çoğunu giderebilmekte ve çok keskin görüntüler elde edebilmektedirler.

Kaynak: ESO-Türkçe

Ötegezegenlerle ilgili Türkçe’ye çevirdiğim, ESO’nun Ötegezegen Rehberi‘ni inceleyebilirsiniz.