Gökbilimciler ilk kez Venüs yüzeyinde bir lav akıntısını tespit ettiler. Keşif Avrupa Uzay Ajansı’nın (ESA) Venüs Express(*) adlı uzay aracıyla gerçekleştirildi. Henüz taze olan lav akıntıları aracın kızılötesi görüntüleme yeteneği yardımıyla yapıldı.
Bu şekil Venüs’teki volkanik bir zirve olan Idunn Mons’u gösteriyor. (Daha büyük görüntü için tıklayınız.) Topografya NASA’nın Magellan uzay aracıyla elde edilen verilerden üretilmiştir (kahverengi). Parlak görülen kısımlar daha dik eğimlere sahiptir. Karanlık görülen kısımlar ise düzdür.
Şekildeki renk değişimi Venüs Express’in VIRTIS aracıyla alınan veriler ışığında oluşturulmuştur. Bu renkler lav akışına bağlı olarak yüzeydeki minerallerin varlığını gösterir. Kırmızı-portakal rengiyle gösterilen kısım sıcak ve mor ile gösterilen alanlar ise en soğuk kısımlardır. En sıcak alan ovanın 2.5 km üzerinden zirveye kadar uzanır. Idunn Mons’un 200 km’lik bir çapa sahiptir.
Uzunca bir süredir Venüs yüzeyinde kraterlerin olmadığı biliniyor. Bir etken olası kraterleri kapatıp yüzeyin düz olmasını sağlıyor. Bu etkenin de ancak volkanik yolla olabileceği düşünülüyordu. Ancak volkanik etkenin yavaş mı yoksa hızlı kı gerçekleştiği konusunda soru işaretleri bulunuyordu. Lav püskürmelerinin tüm gezegeni mi yoksa küçük alanlarda etkili volkanik etkilerle mi gerçekleşiyor? Yeni alınan bilgilere göre ikinci seçenek akla daha yatkın.
NASA’nın Jet İtici Güç Laboratuvarı’ndan (JPL) Sue Smrekar: “Venüs’ün jeolojik geçmişi her zaman ilgi çekmiştir. Şimdi ise, Venüs yüzeyinde patlamalar olduğuna ilişkin sağlam kanıtlarımız oldu” diyor.
Güçlü kanıtlar Venüs yüzeyindeki üç farklı volkanik bölgenin görüntülerinin kıyaslanmasıyla elde edildi. Veriler Venüs Express’deki Görünür ve Kızılötesi Termik Görüntüleme Tayfölçeri (VIRTIS- Visible and Infrared Thermal Imaging Spectrometer) yardımcı aracıyla sağlandı. VIRTIS yüzeydeki değişimleri görebilmek için kayaların parlaklığını yok ederek asıl görülmesi kısımları ortaya çıkarır.
Dr. Smrekar ve ekibi jeolojik olarak Hawai’ye benzeyen üç volkanik bölgeyi gözlem altına aldı. Dünya’daki lav akıntıları oksijenl birlikte atmosferdeki diğer öğelerle tepkimeye girer. Venüs’te de benzer etki olmalıdır, ancak bir farkla: sıcak ve daha yoğun atmosfer nedeniyle karbondioksit etkileşimi daha fazla olmalıdır.
Venüs aslında kütle, yoğunluk ve hacim bakımından Dünya’nın ikizi gibidir. Her iki gezegen de günümüzden 4.5 milyar yıl oluştu. Farkları ise atmosferleri. Venüs’ün atmosferi sera etkisi yapan oldukça kalın bir yapıda. Venüs’ün sıcaklığı kurşunu eritebilecek kadar yüksektir. Yüzey basıncı ise Dünya’daki basınçtan 90 kat daha fazladır.
Yüzeyinde volkanik etkiler gerçekleşen Venüs dışındaki Güneş Sistemi üyeleri Dünya ve Jüpiter’in uydusu Io’dur. Mars’taki bazı kraterlerin incelenmesiyle bu gezegende bir zamanlar lav akıntıları olduğu belirlenmiştir. Bilim insanları diğer uydularda görülen, volkanik etkilerin bir başka türü olan buz volkanları (gayzer) üzerindeki çalışmalarını ise sürdürüyor.
Kaynak:
*Venüs Express uzay aracının yapım aşamasından fırlatılışı, Venüs’e varışına kadar olan yolculuğunu ele alan, Ankara Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bölümleri Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ethem Derman Hocamla birlikte hazırladığımız Venüs Express adlı sunumu indirebilirsiniz.
