Radyo dalgaları ile gözlenen Erboğa A (Centaurus A-Cen A) gökadası çıplak gözle görülebilseydi, 20 dolunay büyüklüğünde bir alanı kaplardı. Bizim görünür ışıkla göremediğimiz gökadanın merkezinde ise süper kütleli bir karadelik bulunuyor. Karadelikten dışarı fırlayan gazın oluşturduğu yapılar yaklaşık 1 milyon ışık yılı uzunluğundadır.
Bu çalışma NASA’nın Fermi Gama Işını Uzay Teleskopu’nun sağladığı veriler ile gerçekleştirildi. Fermi’nin çalıştığı gama ışınlarının dalga boyu, radyo dalgalarına göre 100 milyar kez daha küçüktür. Birçok astrofizikçinin sürpriz olarak nitelendirdiği 1 milyon ışık yılı uzunluğundaki yapılar yaklaşık 10 aylık gözlem sonucunda elde edilmiştir.
|
|
|
Fermi araştırma ekibinden Teddy Cheung: “Daha önce gama ışınlarıyla böyle bir şey görmemiştik. Daha önce radyo dalgalarında gördüğümüz lop yapılarını, radyo dalgalarından 10 kat daha hassas gama ışınlarıyla gözledik” diyor. Eğer Cen A daha önce radyo dalgaları yerine gama ışınlarıyla gözlenmiş olsaydı, gökadanın adı Cen A yerine “gama ışını gökadası” olabilirdi.
NGC 5128 olarak da bilinen Cen A, 12 milyon ışık yılı uzağımızdaki Erboğa takımyıldızında bulunur. Cen A gözlenmiş ilk radyo kaynaklarından biridir. Merkezindeki karadelik yüz milyonlarca güneş kütlesinde olup gökadadan beslenmektedir. Milyonlarca yıl boyunca bu karadelikten dışarı ışık hızına yakın hızlarla jet fışkırmaları gerçekleşti. Bu da radyo dalgalarıyla alınan görüntülerde gökadanın iki kutbunda iki kabarık damlalar halinde göründü. Radyo dalgaları yüksek hızlarla dönen elektronların manyetik alan içinde hareket etmesiyle ortaya çıkmaktadır.
Peki, bu gama ışınları nereden gelmektedir?
Evrenin tamamı düşük enerjili ışımayla kaplıdır. Her tarafa yayılan kozmik mikrodalga arka alan ışımasından radyo dalgalarına, yıldız ve gökadalardan gelen kızılötesi ışımadan görünür ışığa kadar olan ışımalar dışında bu ışımalar da bulunmaktadır. Bu ışımanın varlığı Cen A’da gama ışınları bulunduğunu gösterir.
Japonya Uzay Araştırma Ajansı’ndan Lukasz Stawarz, “Ne zaman bir foton, süper hızlı bir tanecikle çarpışırsa, enerji alarak gama ışınına dönüşür” diyor.
Bu olay her ne kadar bilardo toplarının çarpışmasına benzetilse de kozmik gama ışınlarının üretimi, süreç olarak Compton saçılmasının tersidir.
Aktif gökadaların x-ışınlarını bu şekilde ürettikleri görüldü. Ama Cen A çalışmasıyla birlikte gökbilimciler gama ışınlarının mikrodalga fotonları ile beslendiğine ilişkin ilk kanıtları elde ettiler.
Fermi göreve başladığı ilk yıl içinde yüzlerce blazar gibi aktif gökada tiplerini keşfetti. Aracın görev süresi bitmeden bu sayı birkaç bine ulaştı. Ancak Cen A, Fermi’nin gözlediği en yakın ve en büyük aktif gökada olabilir.
NASA’nın Fermi Gama Işını Uzay Teleskopu, astrofizik ve parçacık fiziği ortak çalışmasıdır.
Kaynak: NASA/Fermi
