Genç yıldızın etrafındaki Yer-benzeri yörüngede gezegen oluşumuna dair kanıtlar
Atacama Milimetre/milimetre-altı Dizgesi (ALMA) ile alınan bu yeni görüntüde Güneş-benzeri yakın yıldız TW Hydrae etrafındaki gezegen-oluşum diskinin şimdiye kadarki en ayrıntılı hali gösteriliyor. Yıldızdan Yer-Güneş mesafesi uzaklığında, gezegenimizin bebeklik haline benzeyen, ya da bir ihtimalle daha büyük kütleli bir süper-Dünya’nın oluşmaya başladığı bir boşluk gözler önüne seriliyor.
TW Hydrae Yeryüzü’ne yakınlığı (sadece 175 ışık-yılı uzaklığında) ve henüz gençlik döneminde (yaklaşık 10 milyon yıl yaşında) olması dolayısıyla gökbilimciler için popüler bir araştırma hedefidir. Ayrıca dünyadan bakıldığında tam karşıdan görülen bir yönelime sahiptir. Bu sayede gökbilimciler, yıldızın etrafındaki öncül gezegen diskinin tamamını düzgün bir şekilde görebilmektedir.
“Daha önce optik ve radyo teleskoplarla yapılan çalışmalar TW Hydrae’nin bir araya gelmeye başlayan belirgin bir disk özelliği gösterdiğini güçlü bir şekilde ortaya koyuyor,” diyor bugün Astrophysical Journal Letters adlı dergide yayımlanan makalenin baş yazarı ABD’deki Harvard-Smithsonian Astrofizik Merkezi’nden (Cambridge, Massachusetts) Sean Andrews. “Yeni ALMA görüntüleri diski benzeri görülmemiş ayrıntıyla göstererek, bir dizi eş merkezli tozlu parlak halka ve karanlık boşlukları gözler önüne serdi, ve bunlar arasında burada oluşmakta olan Dünya-benzeri bir yörüngedeki gezegene işaret edebilecek ilginç özellikler de yer alıyor”.
Yeni görüntülerde diğer göze çarpan boşluklar merkezi yıldızdan üç milyar ve altı milyar kilometre uzaklıkta bulunuyor, Güneş Sistemi’nde Uranüs ve Pluto’nun Güneş’e olan ortalama uzaklıklarına benzer şekilde. Bunlar da gezegenleri oluşturmak üzere bir araya gelmiş parçacıkların sonuçları olabilir, daha sonra yörüngelerindeki tozu ve gazı süpürerek, geride kalan malzemeyi çevrelerindeki belirgin yörüngelerde toplamaktadır.
Yeni TW Hydrae gözlemleri için gökbilimciler diskte bulunan milimetre-boyutlarındaki toz parçacıklarından gelen sönük radyo sinyallerini görüntüledi ve Dünya-Güneş mesafesindeki (yaklaşık 150 milyon kilometre) bir uzaklık mertebesinden ayrıntılara ulaştılar. Bu ayrıntılı gözlemler ALMA’nın yüksek-çözünürlüğü ve uzun-dizge hattı yerleşimi sayesinde mümkün oldu. ALMA’nın antenleri maksimum ayrıklığa yani 15 kilometreye varan mesafelere ulaştğında, teleskop daha ince ayrıntıları çözümleyebilmektedir. “Bu ALMA’nın bir öncül-gezegen diski için ulaştığı en yüksek uzaysal çözünürlüktür” diyor Andrews [1].
“TW Hydrae oldukça özel. Bilinen en yakın öncül-gezegen diski ve 10 milyon yıl yaşındayken Güneş Sistemi’ni andıran bir yapıya sahip.” diye ekliyor yine Harvard-Smithsonian Astrofizik Merkezi’nden eş-yazar David Wilner.
Başka bir sistem HL Tauri’ye ait daha önceki ALMA gözlemlerine göre daha da genç öncül-gezegen diskleri — yalnızca 1 milyon yıl yaşında — gezegen oluşumuna benzer işaretler gösterebiliyor. Daha yaşlı TW Hydrae diskini araştıran gökbilimciler kendi gezegenimizin ve Samanyolu’ndaki benzer diğer sistemlerin evrimini daha iyi anlamayı ümit ediyorlar.
Gökbilimciler şimdi bu tür disk özelliklerinin genç yıldızların etrafında ne kadar yaygın olabileceğini ve zamanla ya da çevresel etkilerle nasıl değişebileceklerini bulmaya çalışıyorlar.
Notlar
[1] HL Tauri görüntülerinin açısal çözünürlükleri bu yeni gözlemlerle benzerdi, ancak TW Hydrae Yeryüzü’ne çok daha yakın olduğundan, daha ince detaylar görülebilmektedir.
ESO-Türkiye (Arif Solmaz, Çağ Üniversitesi – Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi, Mersin)
