ESO’nun VLT teleskopuyla en yakın kahverengi cücenin yüzey haritası çıkarıldı.
ESO’nun Çok Büyük Teleskopu kullanılarak ilk kez Dünya’ya en yakın kahverengi cücenin yüzeyindeki hava durumu haritası oluşturuldu.Uluslar-arası bir gökbilimciler ekibi, gayri-resmi olarak Luhman 16B olarak bilinen ve Güneş’ten sadece altı ışık-yılı uzaklıktaki yeni keşfedilen bir kahverengi cüce çiftinin üyesi olan WISE J104915.57-531906.1B’nin aydınlık ve karanlık bölgelerini inceleyerek bir harita çıkardı. Yeni sonuçlar Nature dergisinin 30 Ocak 2014 tarihli sayısında yayınlanacak.
Kahverengi cüceler, Jüpiter ve Satürn gibi gaz devi gezegenler ile sönük ve soğuk yıldızlar arasındaki boşluğu dolduran gökcisimleridir. Çekirdeklerinde nükleer füzyonu başlatacak miktarda kütle bulunmadığı için sadece kırmızı-ötesi dalgaboylarında zayıfça görülebilen bir ışık yayarlar. Gözlemleri doğrulanan ilk kahverengi cüce daha yirmi yıl önce bulundu ve yakalanması zor bu gökcisimlerinden sadece birkaç yüz tanesi biliniyor.
Güneş Sistemi’ne en yakın kahverengi cüceler Luhman 16AB [1] olarak bilinen bir çift sistem olup, Yeryüzüne uzaklıkları yaklaşık 6 ışık-yılıdır ve güney gökküresi takımyıldızlarından Yelken doğrultusunda bulunmaktadırlar. Bu çift Dünya’ya, Alfa Centauri ve Barnard Yıldızı’ndan sonra en yakın sistemdir, yine de ancak 2013’ün başlarında keşfedilebilmişlerdir. Çiftten sönük olan Lehman 16B’nin kendi etrafında döndükçe parlaklığının birkaç saat içinde değiştiği gözlendi — bunun bazı yüzey özelliklerine işaret edebileceği düşünülüyor.
Gökbilimciler şimdi ESO’nun güçlü Çok Büyük Teleskop’uyla (VLT) sadece bu kahverengi cüceleri gözlemekle kalmayıp Luhman 16B’nin yüzeyindeki karanlık ve aydınlık bölgelerin haritasını da çıkarabiliyorlar.
Çalışmayı yürüten Ian Crossfield (Max Planck Gökbilim Enstitüsü, Heidelberg, Almanya) elde ettikleri sonuçları şöyle özetliyor: “Daha önce yapılan gözlemlere göre kahverengi cücelerin yüzeylerinin farklı renk tonlarına sahip olabileceği öne sürülüyordu, ancak biz şimdi bunları gerçekten görüntüleyebildik. Yakında bu kahverengi cücenin üzerindeki bulut desenlerinin oluşumlarını, evrimlerini ve yok oluşlarını izleyebileceğiz — ve sonunda, öte-iklim-bilimciler Luhman 16B’yi ziyaret etmek isteyenleri bekleyen havanın açık mı, bulutlu mu olduğunu tahmin edebilecekler.”
Yüzeyi görüntülemek için gökbilimciler akıllıca bir yöntem kullanıyorlar. Kahverengi cüceleri VLT üzerindeki CRISES aygıtı ile gözleyen ekip, kendi etrafında dönen Luhman 16B’nin sadece değişen parlaklığını değil, aynı zamanda üzerindeki karanlık ve aydınlık bölgelerin de gözlemciye doğru olan hareketini görebildiler. Tüm bu bilgileri birleştirdiklerinde yüzey üzerindeki karanlık ve aydınlık bölgelerin bir haritasını yeniden oluşturdular.
Kahverengi cücelerin atmosferleri sıcak, gaz devi ötegezegenlerinkine çok benziyor, bu nedenle görece kolay gözlenebilen kahverengi cüceler [2] sayesinde gökbilimciler genç, dev gezegenlerin atmosferleri hakkında daha fazla şey öğrenebilirler — bunların çoğu yakın gelecekte VLT üzerine takılacak olan yeni SPHERE aygıtı ile bulunabilecekler.
Crossfield kişisel bir de not ekliyor: “Kahverengi cüce haritalarımız bizi diğer güneş sistemlerindeki hava durumu modellerini anlama hedefine bir adım daha yaklaştırıyor. Küçüklüğümden beri haritaların güzelliği ve işlevlerini takdir ederek büyüdüm. Artık Güneş Sistemi’nin dışındaki nesnelerin de haritasını çıkarıyor olmak heyecan verici!”
Notlar
[1] Bu çift WISE kırmızı-ötesi tarama uydusu tarafından alınan görüntüler arasından Amerikan gökbilimci Kevin Luhman tarafından keşfedildi. Resmi olarak WISE J104915.57-531906.1 olarak bilinirler ancak kısa isimlendirmeler çok daha kullanışlıdır. Luhman şimdiye kadar on beş çift yıldız keşfettiğinden dolayı sonraki isim Luhman 16 olarak uyarlanmıştır. Çift yıldızları adlandırmak için kullanılan kurala göre, Luhman 16A çift sistemdeki parlak olan cisimdir, ikinci olan ise Luhman 16B olarak kodlanmıştır ve böylece bu çift sisteme Luhman 16AB adı verilmektedir.
[2] Sıcak Jüpiter türü ötegezegenler – çok daha parlak – yıldızlarına yakın yörüngelerde dolanmaktadırlar. Bu nedenle yıldız ışığında kaybolan gezegenden gelen sinyali tespit etmek daha da zorlaşmaktadır. Ancak kahverengi cüce durumunda sönük ışığın üstesinden gelecek başka bir ışık kaynağı olmadığı için, daha duyarlı gözlemler yapmak mümkün olmaktadır.
Videolar:
 |
 |
 |
 |
ESO-Türkiye (Arif Solmaz, Çağ Üniversitesi – Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi, Mersin)
