NASA’nın Chandra X-Işını Gözlemevi verilerinden yararlanan gökbilimciler Samanyolu’na en yakın gökada Andromeda’da, daha önce benzeri görülmemiş özgür karadelik keşfettiler.
13 yıla yayılmış 150’den fazla Chandra gözlem verilerini kullanan araştırmacılar başka bir gökada da şimdiye kadar bulunmuş en fazla sayıda, önceki çalışmalarla birlikte toplam 35 karadelik adayı belirledi. Arşatırma sırasında dokuz karadelik adayı belirlendi. Daha önce Andromeda’da 26 karadelik adayı belirlenmişti. Birçok gökbilimci Andromeda’nın Samanyolu’na kardeş gökada olduğunu düşünüyor. İki gökada birkaç milyar yıl sonra çarpışacak.
Harvard-Smithsonian Astrofizik Merkezi’nden (CfA) Robin Barnard: “Andromeda’da çok sayıda karadelik bulduğumuz için heyecanlıyız ki bunun buzdağının görünen kısmı olduğunu düşünüyoruz” diyor.
Karadelik adayları, çok büyük kütleli, genellikle 5-10 güneş kütleli yıldızların ölümleri sonrasında oluşur. Gökbilimciler eşi olan yıldızdan malzeme çeken karadeliğin, çevresindeki gaz diskinin ısınması ve bunun sonucunda da oluşan ışıma nedeniyle karadeliği tespit ederler.
Bu karadeliklerin belirlenmesindeki ilk adım uzak gökadaların merkezindeki süper kütleli karadeliklerin tespitinden yararlanarak yıldız sistemli karadeliklerin bulunmasıdır. Bunun için araştırmacılar Chandra verilerindeki X-ışını kaynaklarının parlaklık ve değişkenliğini dikkate alan yeni bir yöntem kullandı. Kısacası yıldız kütleli karadeliklerin oluşturduğu sistemlerde, süper kütleli karadeliklere göre çok fazla değişiklik gözlenir.
Andromeda’daki karadelik sistemlerini X-ışını kaynaklarının özelliklerine göre sınıflandırmak için gökbilimciler; bunların yaydığı X-ışınlarının belli düzeyin üzerindeki parlaklığını ve renklerini kullandılar.
Nötron yıldızlı kaynaklar gözlemlere göre belirlenen bu iki açıklama kriterlerine uymazken karadelikli sistemler uymakta.
Avrupa Uzay Ajansı’nın XMM-Newton X-ışını Gözlemevi’nin bazı karadelik adayları için X-Işını tayfölçeri, X-ışınlarının enerji dağılımına destek sağladı. Bu cisimlerin tayflarının niteliğini belirlemek için önemli bilgiler sundu.
CfA’dan Michael Garcia: “Bir düzine yıldan uzun süreyi kapsayan gözlemlerle M31’in benzersiz bir görünümünü vermek istiyoruz. Ortaya çıkan çok uzun pozlamayla bireysel kaynakları, karadelik ya da nötron yıldızlarını test edebiliyoruz” diyor.
Araştırma grubunun Chandra verileriyle tespit ettiği dokuz karadelik adayı gökadadaki, karadelik sayısını 35’e yükseltti. Bunlardan sekizi gökada merkezi çevresine dağılmış olan antik yıldızların oluşturduğu küresel kümelerle ilgilidir. Bu aynı zamanda Samanyolu’ndaki benzer küresel kümelerde de bu tip karadeliklere rastlanabileceğini düşünüyor.
Bu karadelik adaylarından yedisi Andromeda Gökada merkezinden 1000 ışık yılı uzaklıktadır. Bu bile bizim gökadamızda benzer uzaklıklarda keşfedilen karadelik sayısından fazladır. Samanyolu’na kıyasla daha çok yıldız barındıran Andromeda’nın ortasında yaşanan karmaşa, karadelik oluşmasına izin verdiği için, bu durum gökbilimciler için sürpriz değildir.
Johns hopkins Üniversitesi ve CfA ekibinden Stephen Murray: “Bir gökadanın merkezindeki süper kütleli karadeliğin yakınlarında görülen karmaşa nedeniyle daha küçük karadeliklerin oluşması her zaman beklenen bir durumdur” diyor.
Bu çalışma ile daha önce Chandra verilerinden hareketle M31’in merkezine yakın yerlerde görülen X-ışını kaynaklarının özelliklerine yönelik ileri sürülen öngörüler doğrulanıyor. Daha önce alışılmadık kadar çok sayıda olduğu belirlenen X-ışını kaynaklarının yıldız kütleli karadelikleri işaret ettiği ileri sürülmüştü. Böylece iddialar güçlü bir destek bulmuş oldu.
“Yıllardır aradığımız merkeze yakın karadelik adaylarını bulduğumuz için çok mutluyuz” diyor Barnard.
