Bazen astronomide yer ve konum oldukça önemli hale gelir. Gökbilimciler bir cismin bizden uzaklığını ölçebilmek için düzenli patlamaya uğrayan yıldızları kullanarak bu sorunu gidermeye çalışır.
Araştırmacılar Ulusal Bilim Vakfı’nın Çok Uzun Ana Seri (Very Long Baseline Array-VLBA) ve Avrupa VLBI Ağı (EVN) yardımıyla gökyüzünün en değişken yıldız sistemlerinden biri olan SS Kuğu çift yıldız sisteminin 370 ışık yılı uzaklıkta olduğu belirlendi. Bu çalışma, SS Kuğu gibi çift sistemlerdeki patlamaları göz önünde tutarak, belirlenen yeni uzaklık ölçümünün diğer sistemlerde de uygulanacağı anlamına geliyor.
Avustralya Perth’deki Uluslararası Radyo Astronomi Araştırmaları Merkezi’nden James Miller: “Türünün en iyi çalışılan sistemlerinden biri olmasına karşılık genel anlayışa göre patlamalara sahip olmamalıydı. Standart açıklamaya yeni uzaklık ölçümü anlayışı getiriyor” diyor.
Kuğu takımyıldızında SS Kuğu sistemi, düşük kütleli kırmızı cüce ve onun çevresinde dolanan yoğun beyaz cüceden oluşuyor. Beyaz cücenin güçlü kütle çekimi eşinden madde çalmasına ve çevresinde bir gaz bulutu oluşmasına neden oluyor. İki yıldız birbiri çevresinde 6,6 saatte dolanıyor. Her 49 günde bir sistem büyük bir patlama ile kendini gösteriyor.
Bilimciler başka örnekleri de olan bu sistemlerde özellikle, beyaz cüce çevresindeki diskte oluşan patlamalar sonucunda beliren hız değişimlerini belirliyor. Kırmızı cüceden kopan madde, dönen diske bulaştığında hızı görece düşük kalmasıyla diskte dengesiz durumun oluşmasına ardından diskte patlama görülmesine neden olabiliyor.
Yeni çalışma önceki uzaklık tahminlerine göre SS Kuğu dışında tüm cüce nova sistemlerinde benzeri sonuçlara ulaşılıyordu. 1999 ve 2004’de yapılan Hubble Uzay Teleskopu gözlemlerine göre SS Kuğu 520 ışık yılı uzaklıkta olduğu hesaplanmıştı.
“Bu bir sorun. Gökyüzünde bir anda en parlak cüce noca olan SS Kuğu, patlamanın yaşanmadığı durumlarda durgun ve yeterli kütleli bir diske sahip sistemdir” diyor Miller-Jones.
Radyo teleskopların belirlediği uzaklığa göre sistem sanılandan daha az parlak olmalıdır. Bu durumda cüce nova patlamalarına ilişkin standart açıklamaların bu özelliklere uygun hale getirmeleri gerekecek.
Gökbilimciler yeni uzaklık ölçümünü VLBA ve EVN hassas radyo teleskoplarıyla yaptı. Bu sistemler gökyüzündeki cisimlerin pozisyonlarını en doğru bir şekilde ölçme yeteneğine sahiptir.
Dünya’nın Güneş çevresindeki hareketinde iki zıt konumda olduğunda SS Kuğu gözlemlenerek, daha uzaktaki cisimlerin konumları hesaba katılıp hassas uzaklık ölçümü yapıldı. Paralaks adı verilen bu basit yöntemde yüksek okul trigonometrisi uygulanarak bir cismin uzaklığı hesaplanabiliyor.
Gökbilimciler, SS Kuğu’nun patlamaları sırasında radyo dalgaları yaydığını bildiğinden, patlamaları rapor eden amatör gökbilimcilerin verileri de alındıktan sonra kendi radyo teleskoplarıyla incelemelerde bulundular. Ekip 2010-2012 yılları arasındaki patlamaları izledi.
Hubble’ın görünür ışık ölçümleri ve radyo gözlemlerinin ölçümleri arasındaki bu farkın çeşitli nedenleri olabilir. Radyo gözlemlerinde referans noktaları olarak Samanyolu ötesindeki gökada ve yıldızlar ele alınır. Hubble gözlemleri ise gökadamız içindeki yıldızları kullanır. Daha uzaktaki cisimler radyo gözlemlerinde çeşitli hatalara neden olmaz.
1896 yılında keşfedilen SS Kuğu amatör gökbilimciler için popüler bir cisimdir. Amerikan Yıldız Gözlemcileri Derneği’ne göre SS Kuğu sisteminde keşfinden bu yana tek bir patlama görüldü. Geçtiğimiz yüzyılın en yoğun çalışılan cisimlerinden biri olan SS Kuğu’da dikkatle gözlemler sonucunda yaklaşık yarım milyon kat parlaklığa ulaşan değişimler gözlenmiştir.
Emekli olmama az kaldığı için araştırma yapıyorum. Ön bilgi alabileceğim oldukça detaylı çalışmalarınız var. Elinize sağlık…